Ý NHI - Hoạ sĩ Dương Bích Liên: Rời thành phố vào sáng sớm

28 Tháng Mười Hai 202310:56 SA(Xem: 1421)
Ý NHI - Hoạ sĩ Dương Bích Liên: Rời thành phố vào sáng sớm
Kỷ niệm 35 năm ngày mất của Dương Bích Liên
(17/7/1924-12/12/1988)

1.
Một căn phòng khoảng 20 mét vuông, liền kề những căn phòng khác trong một ngôi nhà cũ ở phố Bà Triệu, Hà Nội, không bàn ghế, không giường tủ, không tranh ảnh là nơi Dương Bích Liên đã sống gần như trọn vẹn cuộc đời mình, cho đến lúc ra đi.

2.
Người ta thường thấy ông đi dọc theo các con phố, rà sát vào các bờ tường, dáng liêu xiêu, lặng lẽ. Không nhìn ai.

Có lần, tôi gặp ông ngoài phố. Đó là một chiều đông giá lạnh, gió thổi ào ào qua các rặng cây xà cừ, cây sấu nơi góc đường Bà Triệu - Hàm Long. Ông mặc một chiếc áo nhung màu vàng nhạt, đã cũ và khá mỏng, để đầu trần, tay cầm chiếc can nhựa lớn. Ông bảo với tôi ông đi mua rượu. Thấy tôi nhìn chiếc can, ông mỉm cười bảo, mua để uống trong nhiều ngày. Đó là lần đầu tiên tôi được nhìn rõ Dương Bích Liên, nhìn rõ ánh mắt buồn bã mà đầy uy lực trên gương mặt xanh xao của ông. Mỗi lần nhớ đến Dương Bích Liên, tôi lại nhớ đến buổi chiều đó – buổi chiều chỉ có một mình ông giữa phố phường Hà Nội giá buốt. Cô độc. Thách thức.
3.
Một chiều đông khác, anh Dương Tường rủ chúng tôi đến chơi nhà họa sĩ Bùi Xuân Phái ở phố Thuốc Bắc. Chúng tôi gặp Dương Bích Liên ở đó. Mặc dù anh Dương Tường đã giới thiệu Phương Quỳnh, Kim Thư và tôi nhưng Dương Bích Liên một mực gọi chúng tôi là cô Tý, cô Dần, cô Mão. Ông ra phố Hàng Buồm mua một chai rượu ngoại. (Thời bấy giờ rượu ngoại hiếm và đắt. Có điều không có rượu giả). Ông mở rượu và tuyên bố, chỉ có các người đẹp mới được uống. Ông dứt khoát không mời anh Tường.

Rồi chúng tôi kéo nhau đến “Hòn đảo trụi” của ông ở 55 phố Bà Triệu. Bữa đó ông rất vui. Ông nói về gió và biển trong thơ Saint John Perse, nói đến sự bi thảm trong số phận của Maiakovski, nói đến con đường riêng biệt của mỗi người làm nghệ thuật. Ông nhận lời đến ăn bún riêu ở nhà Phương Quỳnh, một phụ nữ nổi tiếng xinh đẹp, thông minh, duyên dáng. Ông cùng Bùi Xuân Phái ăn bún, trò chuyện, trêu đùa bà chủ.

Có người kể, thỉnh thoảng ông ghé lại xóm Hạ Hồi, nơi có nhà của một người bạn, chơi đùa với lũ trẻ. Ông chơi trò đánh trận giả, bắn súng phun nước, làm xiếc… hồn nhiên, nhẹ nhõm. Có người lại kể, trong căn phòng trống trải của ông, nơi góc tường có treo một bức tranh độc đáo. Đó là những vệt màu nguệch ngoạc của một đứa trẻ trên tấm phông lịch bloc cũ. Họ bảo, chính đứa trẻ ấy đã từng là niềm an ủi của ông. Có người nói rằng, cũng trong căn phòng đó, một chiều đông nọ, ông đã ném bộ bàn ghế vào lò sưởi để sưởi ấm cho một người mẫu (chắc chắn là rất xinh đẹp).

Nhưng đó chỉ là những hé lộ hiếm hoi. Nhưng đó chỉ là những khoảnh khắc có sự tham dự của người khác vào cuộc đời ông. 

4.
Giọng nói của Dương Bích Liên vướng víu, ngượng nghịu vì rượu, vì tuổi tác và có thể, vì ông ít trò chuyện, ít giao tiếp.

Có lần, ông đưa tay chỉ vào bức sơn dầu vẽ cảnh anh bộ đội gặp cụ Hồ, dựng ở góc phòng, rồi lặp đi lặp lại một câu nói mà thoạt đầu không ai hiểu: “Họ bảo sao anh bộ đội lại nhắm mắt”. Giọng ông ngắc ngứ, trên gương mặt thoáng một ánh cười giễu cợt. Hóa ra, đó là bức tranh ông gửi đến cho một cuộc triển lãm lớn và bị trả lại, bị loại. Họ, chắc ông muốn nói đến một Hội đồng duyệt tranh, một ban tổ chức nào đó. Trước đấy ít lâu, bức Hào hoành tráng, tuyệt vời của ông cũng đã bị loại ở một cuộc triển lãm khác.

Trong một ghi chép của mình, Bùi Xuân Phái đã viết: “Người ta muốn nói đến chữ thoát trong nghệ thuật. Phải cao tay thế nào để thoát ra khỏi cái chất đi thi sợ trượt. Thoát ra khỏi cái chất dự triển lãm sợ bị loại, thoát ra khỏi cái chất muốn bán sợ không bán được”[1]

Dương Bích Liên đã Thoát.

Ở một chỗ khác, Bùi Xuân Phái viết: “Có những tay quả thực là tài năng không có gì. Thế mà ăn to nói lớn khiếp lên được” và: “Đối với những kẻ phê bình láo, kể cả những kẻ nịnh hót để kiếm chác, chỉ nên giữ một sự lặng lẽ khinh bỉ.” [2]

Dương Bích Liên đã Lặng lẽ.

Ông lặng lẽ tạo nên thế giới của mình với Chiều vàng, Chiều biên giới, Chiều quê, Dĩ vãng, Làng ven sông, Lều hoang, Ngày mùa, Hào, Ngõ cụt… Đó là một thế giới giản dị mà sang trọng, êm ả mà hừng sáng, dịu nhẹ mà huy hoàng. Ông đã lưu lại vẻ đẹp trong ngần từ một đời sống đầy cơ cực, dằn hắt, đau đớn.
Người ta thường gọi Dương Bích Liên là họa sĩ của Hà Nội. Tôi nghĩ, ông Hà Nội hơn cả ở những bức tranh thiếu nữ. Cô Mai, cô Yến, cô Tuyết, cô Xuân… rồi Mùa xuân và thiếu nữ, Mùa thu và thiếu nữ, Thiếu nữ áo trắng, Thiếu nữ và hoa cúc trắng, Cô gái và biển, Cô gái bên hồ… Trên gương mặt, trong dáng vẻ của họ mang chứa một vẻ đẹp nhuần nhị, ưu sầu, trang nhã. Họ là Hà Nội của Dương Bích Liên. Của riêng ông.
Có một bức ảnh chụp Dương Bích Liên và Bùi Xuân Phái vào năm 1984. Trong ảnh, Bùi Xuân Phái mặc sơ-mi dài tay, áo bỏ trong quần, chân mang giày da, ngồi đĩnh đạc trên ghế. Dương Bích Liên mặc sơ-mi ngắn tay, bỏ áo ngoài quần, đi chân đất, tay chống nạnh, đứng bên cạnh. Cả hai đều rất gầy, rất buồn. Cả hai cùng nhìn về một nơi nào đó, rất xa, vượt qua chúng ta.
Nếu như Bùi Xuân Phái có một gia đình đông vui thì Dương Bích Liên chỉ có một mình. Nếu như Bùi Xuân Phái hiền hòa, quảng giao, dễ hòa nhập với xung quanh thì Dương Bích Liên lại kỹ càng, khe khắt, thậm chí khó chịu.

Nếu như Bùi Xuân Phái vẽ rất nhiều chân dung văn nghệ sĩ thì Dương bích Liên chỉ vẽ vài bức. Nếu như Bùi Xuân Phái vẽ rất nhiều bức tự họa qua nhiều năm tháng, nhiều cảnh huống, nhiều trải nghiệm thì Dương Bích Liên dường như chỉ vẽ một bức duy nhất vào cuối đời. Trong tranh, một người đứng trơ trọi như chiếc bóng dưới một tán cây mùa đông.

Mặc dù rất khác nhau, họ là hai người bạn.
Hai bức chân dung Dương Bích Liên của Bùi Xuân Phái đã hiển hiện khuôn mặt cô quạnh, buồn đau của bạn. Và, bức chân dung Bùi Xuân Phái của Dương Bích Liên cũng hiển hiện vẻ giằng xé, thảng thốt của người họa sĩ. Họ đã bên nhau qua những thăng trầm của một giai đoạn sống nhiều khắc nghiệt.

6.
Việc Bùi Xuân Phái ra đi vào tháng 6/1998 chắc chắn có phần ảnh hưởng đến tâm trạng của Dương Bích Liên khi ông phát bệnh vào tháng 12 năm đó. Ông từ chối ăn uống, từ chối chữa trị. Ông hủy bỏ những tài liệu, những ghi chép của mình. May mắn cho chúng ta là tất cả tranh của ông đã nằm ở nhà bạn hữu và các nhà sưu tập. Dương Bích Liên bình tĩnh nhìn cuộc ra đi của mình – cuộc ra đi của một “Thiên nhiên cô độc”, theo cách nói của nhà phê bình mỹ thuật Thái Bá Vân. Trước lúc mất 10 ngày, Thái Bá Vân đã viết về Dương Bích Liên: “Nghệ thuật của anh là một thế giới sang trọng, miên man tri thức… Chúng ta nhận ra một nhân cách thẩm mỹ có uy quyền, tự trọng… Ở đấy, tranh chấp và thù hận được từ bỏ. Ở đấy, có sự chinh phục của cuộc sám hối bình an, có cái im lặng cao thượng.” [3]

Vào ngày 9-12-1988, Dương Bích Liên nói với người bạn vong niên, nhà nghiên cứu triết học Nguyễn Hào Hải, về việc đưa tang ông: “Đưa tang, có lẽ chỉ cần đặt quan tài lên một cỗ xe ngựa đơn sơ, và rời thành phố vào sáng sớm, theo tiễn, chỉ cần một đứa trẻ ăn mặc chỉnh tề”[4]. Dương Bích Liên trút hơi thở cuối cùng vào lúc 9 giờ sáng ngày 12-12-1988 tại căn nhà 55 phố Bà Triệu, Hà Nội.

Dương Bích Liên đã không ngừng chuẩn bị cho cuộc ra đi này. Cuộc ra đi nhẹ nhàng như chưa hề sống nặng nhọc, đau khổ. Nó giống như hội họa của ông, nơi ”tranh chấp và thù hận được từ bỏ.”

[1] và [2] Bùi Thanh Phương - Trần Hậu Tuấn, Bùi Xuân Phái, cuộc đời và tác phẩm, NXB Mỹ thuật, 1998.
[3] và [4] Nguyễn Hào Hải - Trần Hậu Tuấn, Dương Bích Liên, NXB Mỹ thuật, 2003.

(nguồn: Văn Việt)
Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
26 Tháng Mười Một 20249:39 SA(Xem: 142)
Là Giáo sư Thực vật học của Việt Nam, ông nổi tiếng với bộ sách ba quyển "Cây cỏ Việt Nam" (An illustrated flora of Vietnam, 1999) và quyển "Cây có vị thuốc ở Việt Nam" (2003) cùng do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành.
27 Tháng Mười 202411:07 SA(Xem: 289)
Thơ Nguyễn Đình Toàn thơ đã có sẵn nhạc tính riêng nên chỉ cần nghe lại lời thơ của mình là ông có thể ghi thành một bản nhạc
05 Tháng Mười 20243:45 CH(Xem: 312)
Anh Võ Phiến, vậy thì xin cầu chúc anh vĩnh hằng ở một cõi khác,
13 Tháng Chín 202411:17 SA(Xem: 364)
À, mà tự nhiên tối nay, tôi lại muốn gọi hỏi "người đi trên mây": "thế Chú đã gặp lại Bố cháu chưa?"
12 Tháng Chín 20248:54 SA(Xem: 252)
Cho dù thân xác có gục xuống thì nghệ thuật của anh ta vẫn mãi mãi lên đường. Mãi mãi khai mở.
31 Tháng Tám 20248:25 SA(Xem: 477)
Nhà thơ Đinh Hùng sinh ngày 3/7/1920, làng Phượng Dực tỉnh Hà Đông.
22 Tháng Tám 20249:28 SA(Xem: 490)
"Khi Cuộc Tình Đã Chết" thơ Du Tử Lê, Phạm Đình Chương phổ nhạc, vẫn cứ là một trong những tình khúc đạt nhất của ông và của chung những tình khúc Việt Nam nữa.
12 Tháng Tám 20248:55 SA(Xem: 487)
Vĩnh biệt Bụi Đời thi sĩ Trần Thoại Nguyên!
10 Tháng Tám 20243:53 CH(Xem: 488)
Buổi ghé thăm anh chị lần này đã để lại trong tôi một xúc động đặc biệt.
22 Tháng Bảy 20242:48 CH(Xem: 1048)
Nguyễn Đức Sơn sinh năm 1937 tại Ninh Thuận, nhưng gốc gác người Thừa Thiên - Huế.
Du Tử Lê Thơ Toàn Tập/ Trọn bộ 4 tập, trên 2000 trang
Cơ sở HT Productions cùng với công ty Amazon đã ấn hành Tuyển tập tùy bút “Chỉ nhớ người thôi, đủ hết đời” của nhà thơ Du Tử Lê.
Trường hợp muốn có chữ ký tác giả để lưu niệm, ở Việt Nam, xin liên lạc với Cô Sóc, tel.: 090-360-4722. Ngoài Việt Nam, xin liên lạc với Ms. Phan Hạnh Tuyền, Email:phanhanhtuyen@gmail.com
Ở lần tái bản này, ngoài phần hiệu đính, cơ sở HT Productions còn có phần hình ảnh trên dưới 50 tác giả được đề cập trong sách.
TÁC GIẢ
(Xem: 21407)
Tôi không biết phải bắt đầu từ đâu, ra sao, thế nào khi đứng trước khu rừng có quá nhiều những gốc lạ, quý? Khu rừng thuộc quyền sở hữu của người dựng thành đêm-từ-biệt…Trần.
(Xem: 16133)
Đề cập tới sự nghiệp âm nhạc giá trị của cố nhạc sĩ Phạm Đình Chương, nếu chỉ nói tới khía cạnh thơ phổ nhạc (dù cho ông được ghi nhận như một thiên tài) mà không đề cập tới những lãnh vực khác, tôi cho là một thiếu sót không thể tha thứ.
(Xem: 17791)
Tuy nhiên, thế hệ 1940-1950, cũng lại là thế hệ cung cấp cho văn chương miền Nam 20 năm, những bài thơ, những trang
(Xem: 10492)
Loạt bài của Nguyên Vũ / Vũ Ngự Chiêu được độc giả, nhất là giới quân nhân đón nhận nồng nhiệt
(Xem: 19031)
Ông là một nhà văn nổi tiếng của miền Nam.
(Xem: 5304)
Tôi mượn câu thơ kết trong bài 'Đêm, nhớ trăng Sài Gòn' của Du Tử Lê để làm tựa cho bài viết này, bài viết về ông: Du Tử Lê - một nhà thơ có tầm ảnh hưởng lớn đối với văn chương Việt Nam.
(Xem: 1989)
Nói một cách dễ hiểu hơn, thơ ông phù hợp với kích cỡ tôi, kích cỡ tâm hồn tôi, phù hợp với khả năng lãnh nhận, thu vào của tôi, và trong con mắt thẩm mỹ tôi,
(Xem: 2602)
Chúng tôi quen anh vào cuối năm 1972.
(Xem: 2379)
Anh chưa đến hay anh không đến?!
(Xem: 23704)
Giờ đây tất cả mọi danh xưng: Nhà văn. Thi sĩ. Đại thi hào. Thi bá…với con, với mẹ, với gia đình nhỏ của mình đều vô nghĩa. 3 chữ DU-TỬ-LÊ chả có mảy may giá trị, nếu nó không đứng sau cụm từ “Người đã thoát bệnh ung thư”.
(Xem: 20147)
Tình Sầu Du Tử Lê - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Phạm Duy - Tiếng hát: Thái Thanh
(Xem: 8983)
Nhưng, khi em về nhà ngày hôm nay, thì bố của em, đã không còn.
(Xem: 10075)
Thơ Du Tử Lê, nhạc: Trần Duy Đức
(Xem: 9353)
Thời gian vừa qua, nhà thơ Du Tử Lê có nhận trả lời phỏng vấn hai đài truyền hình ở miền nam Cali là SET/TV và V-Star-TV.
(Xem: 12532)
Triển lãm tranh của Du Tử Lê, được tổ chức tại tư gia của ông bà Nhạc Sĩ Đăng Khánh-Phương Hoa
(Xem: 31984)
Tôi gọi thơ Du Tử Lê là thơ áo vàng, thơ vô địch, thơ về đầu.
(Xem: 21635)
12-18-2009 Nhà thơ Du Tử Lê phỏng vấn nhạc sĩ Thân Trọng Uyên Phươn
(Xem: 26793)
Khi gối đầu lên ngực em - Thơ Du Tử Lê - Nhac: Tịnh Hiếu, Khoa Nguyễn - Tiếng hát: Đồng Thảo
(Xem: 24192)
Người về như bụi - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Hoàng Quốc Bảo - Tiếng hát: Kim Tước
(Xem: 23001)
Hỏi chúa đi rồi em sẽ hay - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Hoàng Thanh Tâm - Tiếng hát: Tuấn Anh
(Xem: 21140)
Khái Quát Văn Học Ba Miền - Du Tử Lê, Nguyễn Mạnh Trinh, Thái Tú Hạp
(Xem: 19055)
2013-03-30 Triển lãm tranh Du Tử Lê - Falls Church - Virginia
(Xem: 20285)
Nhạc sĩ Đăng Khánh cư ngụ tại Houston Texas, ngoài là một nhạc sĩ ông còn là một nha sĩ
(Xem: 17796)
Triển Lãm Tranh Du Tử Lê ở Hoa Thịnh Đốn
(Xem: 16853)
Triển lãm Tranh và đêm nhạc "Giữ Đời Cho Nhau" Du Tử Lê đã gặt hái sự thành công tại Seattl
(Xem: 26104)
Nhà báo Lê Văn là cựu Giám Đốc đài VOA phần Việt Ngữ
(Xem: 33383)
ngọn cây có những trời giông bão. ta có nghìn năm đợi một người
(Xem: 35677)
Cung Trầm Tưởng sinh ngày 28/2/1932 tại Hà Nội. Năm 15 tuổi ông bắt đầu làm thơ,