Đặng Vũ Thám

Cơn Mưa, Cây Dù, Du Tử Lê Và Giữ Đời Cho Nhau

(1)

“Giữ Đời Cho Nhau” là cuốn video đầu tiên lấy chủ đề một người làm thơ, Du Tử Lê, mà bọn tôi thường gọi tắt thân mật là Lê. “Giữ Đời Cho Nhau” cũng đã ra mắt bà con từ hơn một tháng. Tôi đã được nghe dư luận “bàn” về cuốn băng này trước khi được coi. Tôi cũng đã nhận được vài thư của bạn đọc liên quan tới cuốn băng này. Có bạn còn nhờ tôi hỏi mua dùm vì nơi bạn ở không có bán.

Khi tôi nhận được cuốn băng thì đang là giữa tuần. Tôi cố để dành đến cuối tuần mới coi. Tôi cũng tính chỉ coi cuốn đầu. Cuốn sau phải đợi khi nào có cơn mưa. Cuối cùng tôi coi một lèo luôn 2 cuốn. Coi đi coi lại mấy lần cho tới khuya. Mặc dù trời khô queo, chẳng có giọt mưa nào.

(2)

Tôi vẫn biết Ý Lan hát không phải chỉ bằng miệng mà bằng cả tay, chân, mặt, mũi, đầu, tóc, nghĩa là cái gì “hát” được là Ý Lan cho “hát”. Tôi biết một vài ca sĩ, từ Việt Nam, đã nổi tiếng là có tài diễn xuất bên cạnh tài ca hát, nhưng so với Ý Lan thì những người kia chỉ là pho tượng. Ít có bản nào Ý Lan đứng yên một chỗ. Ít có bản nào Ý Lan không nhíu mày, lắc đầu, vênh mặt. Ai nói gì thì nói, tôi vẫn mê cái “động” của Ý Lan. Cái “động” của Ý Lan cũng làm cho cô nổi bật hơn trong các băng video. Cái “động” của Ý Lan cũng tuyệt vời trong 2 bản “Trên Ngọn Tình Sầu” và “Em Ngủ Trong Một Mùa Đông”.

Quả thật tôi đã ngẩn người khi thấy Ý Lan “múa may” tối đa trên một bối cảnh tĩnh đầy nghệ thuật. Thơ của Lê đã trở nên “dễ hiểu” hơn qua tiếng nhạc. Nhưng thơ của Lê cũng sáng hơn, đẹp hơn, phô bày trọn vẹn hơn khi nhìn và nghe Ý Lan vừa hát vừa “múa”. Thú thật là sau khi coi cuốn băng cả tuần, tôi vẫn còn nhớ nhiều câu trong “Em Ngủ Trong Một Mùa Đông”. Nhớ một phần vì ý thơ thật lạ của Lê. Nhớ một phần vì nhạc điệu của Đăng Khánh. Nhưng nhớ phần chính vì giọng hát và những cái lắc đầu rất “đạt” của Ý Lan.

(3)

Vẫn chuyện diễn xuất của ca sĩ. Ngày xưa có hồi tôi đi phòng trà hàng đêm không phải chỉ để nghe hát mà chỉ để nghiên cứu cách chỉ chỏ, múa may, xoa xoa, lắc lắc, đưa ra, đưa vào tay chân của ca sĩ. Khi băng video ra đời thì ca sĩ còn được tự do hơn. Ca sĩ được đi tới đi lui, lên thang xuống thang. Có khi còn vừa làm xiệc vừa hát. Tôi vẫn tự hỏi nếu có ca sĩ nào bị trói tay, trói chân lại thì hát hò ra sao. Câu hỏi của tôi đã được cô ca sĩ trẻ Diễm Liên trả lời trong bài “Trong Tay Thánh Nữ Có Đời Tôi”.

Hãy tưởng tượng chân Diễm Liên bị “trói” chặt vào bệ gạch bên chiếc cột lớn nhà thờ từ đầu đến cuối bản. Hãy tưởng tượng tay Diễm Liên bị “trói” chặt vào cuốn thánh kinh để trên lòng. Cô bé chỉ còn diễn xuất được bằng khuôn mặt. Cô bé chỉ có thể dùng cổ, dùng mắt, dùng môi, dùng tóc, dùng ánh sáng. Và cô bé đã diễn xuất tuyệt vời. Cách diễn xuất “tĩnh” của Diễm Liên đã như sức bật làm tiếng hát bay cao hơn, tròn hơn, thanh thoát hơn. Cách diễn xuất “tĩnh” của Diễm Liên cũng thật “đạt” với ý thơ của bài, với ý nhạc của Trần Duy Đức, và với bối cảnh của ngôi nhà thờ cổ. Ai bảo phải dùng tay mới có thể hát được? Ai bảo phải đi tới đi lui mới có thể hát được?

(4)

Tôi học cùng lớp với Lê từ năm đệ thất cho tới đệ tứ. Bức hình cả lớp mặc quần “cụt” đứng sau lưng bà Côn trong cuốn băng là hình chụp tụi tôi năm đệ ngũ. Tôi không gặp lại Lê gần 40 năm nay. Tôi đã coi nhiều hình mới của Lê trên báo trên sách. Nhưng trong đầu tôi hình ảnh của Lê vẫn là hình ảnh của một cậu bé ít nói, nhỏ nhẹ, nhưng cứng đầu, lầm lũi đạp xe một mình. Lê có hồi rất siêng cắt tóc, nhưng chỉ cắt thật nhẵn hai bên thái dương, phía trên thì không động tới. Tôi đã cố “cập nhật” hình ảnh mới của Lê trong đầu tôi nhưng tôi không thành công. Cho đến khi tôi coi gần xong cuốn băng “Giữ Đời Cho Nhau” này.

Phải thú thật rằng cái cảnh quay sau lưng Lê, che dù đi lầm lũi dưới cơn mưa gây xúc động mạnh trong tôi. Tôi chắc chắn những người bạn cùng lớp chúng tôi cũng có cái cảm xúc này. Đó đúng là Lê đó. Chụp gần, chụp xa. Chụp lớn, chụp nhỏ. Thu hình Lê nói ít, nói nhiều. Tất cả chỉ mô tả được một phần của Lê. Nhưng cái cảnh Lê che dù đi lầm lũi một mình dưới cơn mưa này thì đúng là Lê đó. Cám ơn đạo diễn Đinh Anh Dũng đã cập nhật dùm tôi hình ảnh của Lê trong đầu tôi.

(5)

Tôi vẫn sợ coi bài bạt tựa sách vì đôi khi chẳng có chút gì là tựa là bạt, mà chỉ là chỗ để cho người viết đánh bóng mình đánh bóng người. Vì lý do đó tôi đã không để ý gì lắm cho tới những lời bàn, lời giới thiệu khi coi lần đầu “Giữ Đời Cho Nhau”, cho đến bản “Khúc Thụy Du”. Tôi vừa pha cà phê vừa loáng thoáng nghe được câu được câu mất.

Tôi để ý coi kỹ hơn phần giới thiệu bản này và cả những bản khác. Những lời “bàn” đã làm tôi nhớ cảnh ngày xưa tụi tôi bị “dí”, bị “lột trần” ngay trước đám đông. Những lời giới thiệu đã làm tôi mỉm cười thích thú vài lần.

Lê thẳng thắn. Lê thành thực. Lê cũng tự lột trần mình soi gương. Lê cũng tự thú: “Tôi thấy xấu hổ... vì cái mặc cảm đã... tự ý bỏ quê hương...” Trong 100 thằng con trai “bỏ của chạy lấy người” thì có đến 99 thằng “xấu hổ” như Lê. Nhưng có bao nhiêu người dám nói? Có bao nhiêu người dám soi gương tự thú cái “xấu hổ” này ngay cả với một mình?

(6)

Khi giới thiệu “Giữ Đời Cho Nhau” cho người bạn thân ở xa của tôi, tôi đã phải mào đầu: “Cũng có vài lỗi chính tả”. Chả là bạn tôi luôn luôn càu nhàu, “sợ người ta cười” về những cái sơ sót trong những bài “trám chỗ” của tôi. Cũng có một bạn đọc viết cho tôi phê bình cách “dàn dựng không công phu” của cuốn băng. Riêng tôi, tấm thảm nào cũng có vài lỗi. Trận đá bóng nào cũng vài vụ lỡ trớn. Cái quan trọng là đã có những “dàn xếp” đẹp. Đã có những cố gắng phối hợp nhịp nhàng. Đã có những cú dứt điểm thật “đã”. Những cú dứt điểm mà khi coi đá banh xong người ta vẫn còn “bàn” thật lâu.

Chắc chắn tôi sẽ còn nhớ thật lâu những câu thơ đánh dấu bằng cái lắc đầu duyên dáng của Ý Lan, “tròn” và “ngọt” như tiếng phách. Và chắc chắn tôi sẽ nhớ mãi mãi hình ảnh Lê lầm lũi che dù đi trong cơn mưa. Đó mới đúng là Lê đó. Đó mới đúng là Lê đó.

Đặng Vũ Thám

(Australia, May 2000)