Trò chuyện với nhà văn Trần Vũ (Kỳ 4)

4 - Nham Thạch: Ông có nghĩ mình bị ảnh hưởng bới cái "rơ" mượn lịch sử để "xiên xỏ" hiện tại của Nguyễn Huy Thiệp?

* Nhà văn Trần Vũ trả lời:

Không xiên xỏ,vì tôi không đi tìm điều này. Trong các truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp, tôi thích Những ngọn gió Hua Tát, Muối của rừng, Không có vua, Con gái thủy thần, Chút thoáng Xuân Hương, Giọt Máu, Những người thợ xẻ… nhiều hơn là các truyện lấy lịch sử làm nền như Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm Tiết, Nguyễn Thị Lộ, Mưa Nhã Nam... Lý do là trong những truyện đầu khí hậu truyện đậm đặc, mà với tôi khí hậu truyện quan trọng hơn tất cả. Đọc một truyện ngắn, giống xem một cuốn phim trong một tiếng rưỡi đồng hồ, chính không khí phim cuốn hút mình vào bên trong. Trong truyện ngắn, chính khí hậu giúp người đọc sống với nhân vật, đi theo nhân vật và nhập vào suy nghĩ nhân vật. Khí hậu truyện của Nguyễn Huy Thiệp trong tập truyện đầu tay dằm sắc, đọc mà giống như ngón tay mình khi lật trang sách đâm phải dằm làm thốn nhức. Rồi sau khi gấp sách, mình cứ phải lui cui khợi dằm mỗi lúc một chui sâu vào da thịt mình làm thêm nhức. Mà không lấy ra được. Vì chữ nghĩa, không lấy ra được.

Với tập truyện đầu tay, Nguyễn Huy Thiệp đạt đến sự thành công này. Đã chặt nhân vật rồi bày ra phản: sụn ra sụn, xương ra xương, mỡ ra mỡ, thịt ra thịt, da ra da… Từ Thiên văn, Sang sông là một Nguyễn Huy Thiệp khác. Đến Chuyện tình kể trong đêm mưa, Không khóc ở California thì hoàn toàn khác.

Gọi là “Jeu” ― dùng lịch sử để minh họa đời nay ― thì đúng hơn là xỏ xiên. Minh họa một khoảnh khắc ngắn của xã hội trên nền lịch sử cũ kỹ của đất nước, với vài nhân vật đã thay đổi định mệnh của dân tộc vì mỗi một hành động của họ làm đảo điên số phận dân chúng. Nếu Nguyễn Sinh Cung thi đậu vào trường hành chánh thuộc địa, số phận của dân Việt đã khác. Nếu khi đảo chánh anh ruột là Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ đã quyết liệt thay vì tha thứ, không dừng lại ở Bến Ván mà tiến xuống miền Tây tiêu diệt Nguyễn Ánh thì số phận của Đàng Trong đã khác. Nếu thất trảm sớ của Chu Văn An được chuẩn y và vua Trần trảm đầu bảy nịnh thần, số phận của vương triều Trần đã khác. Có nghĩa Hồ Quý Ly không soán được ngôi nên sẽ không có nhà Hồ đánh mất độc lập của Đại Việt vào tay Trung Hoa. Nỗi đau của Chu Văn An là nỗi đau của thời thế, vì ngày hôm nay sĩ phu tiếp tục đi dâng sớ Bô Xít và cũng thất bại như Chu Văn An. Vì ngoài kiến nghị, giai cấp khoa bảng không có một phương tiện nào để thay đổi mệnh nước. Lịch sử của 700 năm trước nhập trùng lại ở đây, vào hôm nay.

Đây là khía cạnh phóng chiếu từ quá khứ vào hiện tại. Còn những khía cạnh khác mà mỗi tác giả viết truyện tự tìm thấy: Khoác lên vai nhân vật lịch sử chiếc áo bào phẩm giá do chính tay mình kết lấy. Với tôi, tuy cảm phục thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ, tôi vẫn thấy hoàng đế Quang Trung phạm nhiều lỗi lầm: Đã ra trước thành Quy Nhơn chửi mắng anh ruột là Nguyễn Nhạc đang là vua, là phạm đạo lý của xã hội Việt Nam, Nguyễn Huệ phải đi đến cùng hạnh động này thay vì nồi da xáo thịt rồi ngưng ngang lưng chừng không giải quyết được gì và tự chặn đường tiến xuống Gia Định của mình. Đối với bộ tướng, Nguyễn Huệ tự chặt hết tay chân, giết Vũ Văn Nhậm mà mưu phản chưa rõ, đẩy Nguyễn Hữu Chỉnh vào chỗ phản rồi giết đi nên đến khi Nguyễn Ánh mạnh lên thì Tây Sơn thiếu dũng tướng. Khi Huệ rời đất Bắc, Chỉnh đã chạy theo nhưng Huệ vẫn bỏ lại khiến Chỉnh phải nghĩ đến lập giang sơn riêng. Chính Huệ đẩy Chỉnh vào con đường phản. Đã biết Chỉnh nhiều mưu, Huệ nên giữ Chỉnh bên mình để dễ kiểm soát và dùng tài thủy chiến của Chỉnh, hoặc giết đi trừ hậu họa ngay tức khắc, nhưng Huệ lại chọn giải pháp nửa vời sinh họa là bỏ Chỉnh lại đất Bắc. Nhìn ở khía cạnh này, Nguyễn Huệ không biết dùng người. Cũng như Nguyễn Thiếp là một giá trị giả, một “trí thức trùm chăn”, nhưng Huệ bao lần cầu hiền để lấy tiếng chiêu hiền, là vay mượn giá trị giả làm giá trị của mình. Và dường như Nguyễn Huệ đã không thật tâm lắm trong cách thuyết phục La Sơn Phu Tử xuống núi. Huệ muốn được tiếng chiêu Hiền mà không thật sự muốn La Sơn Phu Tử làm cố vấn. Huệ cũng không yêu Ngọc Hân, khi cho đục thuyền của gia đình thân nhân Ngọc Hân chết chìm… Tôi đã viết Mùa Mưa Gai Sắc với những suy nghĩ này, khác với những gì bày trong tủ kính học đường.

* Thư từ, ý kiến, câu hỏi xin gửi về dutule@dutule.com