Trò chuyện với nhà văn Trần Vũ (Kỳ 12)

Lữ Chân Vị

Chào nhà văn Trần Vũ, Nhà văn Hồ Trường An, trong một bài viết về Trần Vũ đăng ở Hợp Lưu 110, có nhận định "... Vũ không nhắm vào văn chương tư tưởng. Đó là những điều vượt cái vốn liếng kiến thức của anh. Vũ viết khơi khơi theo đà lôi cuốn của con quỷ bạo dâm và con quỷ loạn luân tiềm ẩn trong anh thôi thúc". Ông có đồng ý với phát biểu này của nhà văn Hồ Trường An? Xin cám ơn.

Nhà văn Trần Vũ trả lời: 

Trước hết, viết truyện ngắn có nhất thiết phải lập thuyết như Hồ Hữu Tường hay không? Trên Wikipedia định nghĩa: « Trong văn học phương Đông, danh từ tiểu thuyết xuất hiện khá sớm nhằm phân biệt với hai thể loại cơ bản khác là đại thuyết và trung thuyết. Đại thuyết là kinh sách của các thánh nhân viết như Kinh Thư, Kinh Thi của Khổng Tử, đó là loại sách mang nặng tính triết học gần như chân lý, kiểu khuôn vàng thước ngọc và rất khó đọc. Trung thuyết do các hiền sư, sử gia thực hiện như Sử ký của Tư Mã Thiên. Còn tiểu thuyết, vốn chỉ những chuyện vụn vặt, đời thường. Những truyện ấy cùng với cổ tích, ngụ ngôn là những mầm mống của tiểu thuyết phương Đông. »

Người viết truyện không nhất thiết phải là triết gia, tâm lý gia, hay phải am tường xã hội học hoặc phân tâm học. Thậm chí các lý thuyết phê bình văn học cũng không cần thiết. Hắn tạo ra vũ trụ của mình như họa sĩ vẽ tranh trừu tượng, lập thể, ấn tượng, dã thú, cổ điển, hữu hình… Tìm kiếm tư tưởng của họa sĩ trong tranh là bổn phận của người xem tranh, tìm thấy, là một may mắn. Không tìm thấy, họa sĩ không mất gì. Người viết truyện cũng vậy. Tôi không khác.

Tư tưởng của tôi thiên nhiều về chiến tranh như tôi đã viết một số tiểu luận về đề tài này, còn truyện ngắn và trung thiên truyện chứa những nhân sinh quan mang dáng dấp nổi loạn, khiến Hồ Trường An cho là chứa những con quỷ trong mình. Về những con quỷ tiềm ẩn này, Jésus Christ đã chất vấn đám đông: « Ai trong các người nghĩ mình không có tội, thì hãy ném đá vào người đàn bà này. » Viết về những con quỷ, là một cách đặt câu hỏi ― Ai ?

Có nhiều cách thể hiện tác phẩm và nhiều cách nhìn.

Nếu nhìn tác phẩm là một công trình xây cất: thì mỗi truyện ngắn phải có một suy nghĩ chủ đạo làm xương sống cho toàn truyện, rồi các nhân vật mọc ra từ xương sống đó như những xương sườn của xương sống đó. Suy nghĩ chủ đạo không nhất thiết là tư tưởng triết học cao siêu, nhưng phải có một tầm nhìn xuyên suốt nối liền các góc cạnh trong phạm vi sáng tác của mình.

Nếu hiểu Tư tưởng là Nhân sinh quan: Sau ba yếu tố Giọng văn, Khí hậu, Cấu trúc-kỹ thuật, chính nhân sinh quan quyết định mức độ cao thấp giữa những truyện cùng có kỹ thuật, tay nghề, giọng văn. Tôi tin cần thiết cho truyện của mình một chiều sâu tác phẩm, nhiều tầng đọc, sự phức tạp nhân vật và áp suất. Nén vào trong truyện những thông điệp mình cảm thấy cần thiết và mình muốn gửi đến. Rồi chọn góc nhìn nhân sinh như mình muốn.

Khác Nhất Linh tin tiểu thuyết chỉ cần tả thực bề trong lẫn bề ngoài, tôi tin tiểu thuyết cần bề dầy cốt truyện, cần mục đích đạt đến, cần cấu trúc bê tông cốt sắt và khung sườn đan lưới. Tâm lý có thể xem nhẹ, hiện thực có thể vất bỏ, nhưng Tứ truyện như Tứ thơ không thể vất bỏ. Nhân vật càng không. Tính chất lâm ly có thể gạt, nhưng cốt truyện nên xây dựng trên luận đề. Có vẻ ngược với Nhất Linh, tác giả của luận đề không còn tin vào luận đề, nhưng tôi dùng lại.

Nhìn về Nam Mỹ, tôi thấy từ Horacio Quiroga, César Vallejo, Miguel Asturias đến Amado, Cortazar, Fuentès... đều xây dựng cốt truyện cực kỳ vững chắc. Họ không phá cốt truyện, không vất nhân vật như phái Tân Tiểu thuyết của Alain Robbe-Grillet. Họ xây dựng tác phẩm trên những chi tiết hoang tưởng làm thành một câu chuyện tưởng như hoang đường mà cuối cùng tạo lập hẳn một vũ trụ quan có nhân sinh, có ý nghĩa cuộc đời. Phía Tây Ban Nha từ Les Nouvelles Exemplaires (Những Ấn bản Mới) của Cervantès đến trào lưu La Nouvelle Narrative (Cách Kể Chuyện Mới) cũng vậy.

Thập niên 80 bùng phát một lớp văn sĩ Tây Ban Nha, thế hệ sinh sau nội chiến 1936-1939 quyết định lập ra dòng văn học mới La Nueva Narrativa, với phương châm: « Ecrire des romans, c’est écrire des histoires intéressantes / Viết tiểu thuyết là kể những câu chuyện hấp dẫn. »

Cách nhìn này khác hẳn với lối nhìn "Viết tiểu thuyết không phải là kể chuyện" của phái Tân Tiểu thuyết của Alain Robbe-Grillet. Tuy vậy, giai cấp sáng tác này thành công với những gương mặt như Bernado Atxaga (Một sợi tóc trên lưỡi), Christina Fernandez Cubas (Năm của ân sủng) hay Blanca Andreu (Cây gậy của Babel), đến những gương mặt khá trẻ thời kỳ này như Jésus Ferrero (Thuốc phiện), Sonia Garcia Soubriet (Một Sonia khác), Almuneda Grandes (Những kiếp đời của Loulou) đã làm vỡ tung văn đàn Madrid; họ được chấp nhận, được xem Dòng Văn Chương Mới đã ghi lại được thời kỳ Movida - thời kỳ hậu độc tài Franco - không còn bất kỳ một đoàn kết nào nữa giữa các thế hệ, giữa các khuynh hướng chính trị hay giữa các tầng lớp xã hội. Nếu viết những câu chuyện hấp dẫn là đi tìm thị hiếu, thì cách đi tìm thị hiếu của trào lưu Cách Kể Chuyện Mới đã khắc họa được thời đại của họ, tức thời đại của độc giả họ mà không rơi vào sự phi văn học.

"Viết tiểu thuyết là kể những câu chuyện hấp dẫn" — trong Cách Kể Chuyện Mới — chúng ta đã tách xa cách nhìn quen thuộc, cách rất xa suy nghĩ văn dĩ tải đạo, văn chương hướng thượng, hoặc tiểu thuyết phải có tư tưởng triết học hiện sinh như các tiểu thuyết của Sartre, Camus… Khẳng quyết của Hồ Trường An, do vậy, là khẳng quyết từ một điểm nhìn trên những tiên đề rất khác với nền tiên đề tôi dùng. Khẳng quyết như vậy, cũng giống chúng ta khẳng định là hai dòng văn chương Châu Mỹ La tinh và Tây Ban Nha tuy mang phong cách huyễn ảo hấp dẫn nhưng không có tư tưởng. Các tác giả La tinh này chắc chắn là không đồng ý.

Truyện ngắn, như một tựa sách của Yoko Ogawa: The Diving Pool — là một hồ nước cá nhân sâu thẳm mà chỉ những chủ nhân của hồ nước khi trầm sâu biết mình thật sự tìm được gì.

Thư từ, ý kiến, câu hỏi xin gửi về dutule@dutule.com