“Du Tử Lê đã đi xa hơn những người làm thơ cùng thời với anh một khoảng cách trông như gang tấc, mà trong thơ xa vạn dặm.” (Nguyên Sa, Tháng Chín, 1991)
“Và tiếng thơ Du Tử Lê bây giờ, theo tôi, là tiếng thơ vô địch.” (Mai Thảo, Tháng Giêng, 1419)
Hơn hai mươi năm trước, Nguyên Sa có mấy bài lục bát lấy tên bạn hữu làm tựa đề. Có Mai Thảo, Du Tử Lê, Doãn Quốc Sỹ, Nguyễn Xuân Hoàng, Trần Dạ Từ. Riêng bài Du Tử Lê, coi qua là nhớ:
Bạn tôi bằng nửa con cò
Vác trên vai cái đền thờ con voi
Con voi nặng cũng vừa thôi.
Nhưng em người đẹp lại ngồi ở trên…”
Có người đẹp là đủ thứ chồng chất. Không phải nặng vừa thôi, tôi nói. Nguyên Sa xác nhận, nặng. Tôi nói sức tôi vác không nổi. Kết luận: Không phải chỉ cậu hay tôi. Thời của bọn ta, khó anh nào vác nổi.
Đúng vậy. Vô cái đền thờ con voi để du lịch, rờ voi thì vui. Nhưng vác cả cái đền thờ này trên vai, rất khác.Vác không chỉ một đoạn mà một đời, khác nữa. Không hiểu bằng cách nào, lấy đâu ra sức, mà cái anh bằng nửa con cò này vác hoài. Tôi giữ riêng điều thắc mắc này.
Một lần ngồi quán với Mai Thảo, ông thần cô nhắc bỗng nổi hứng đọc thơ. Nghe Du Tử Lê nhé:
Em về trong chiếu chăn tôi
Mùi hương tháng chín, nụ cười cuối năm
Nhớ nhau bật máu chỗ nằm.
Dấu răng tháng Chạp, vết bầm tháng Hai.
Và bình kiểu Mai Thảo: Đó. Cắn thế mới là cắn. Đúng lục bát thứ dữ.
Dữ. Dữ thật. Nhưng phải dữ mức nào mới đủ? Không. Tôi nghĩ và thấy vác cái đền thờ con voi ấy đòi thứ sức lực khác. Superman cũng không hẳn vác nổi.
Mai Thảo, Nguyên Sa đã mất năm 1988.
Thêm 15 năm, thắc mắc còn nguyên.
*
“Tuyển tập Du Tử Lê, Thơ 1957-2013”. Sách bìa cứng. Người Việt xuất bản. Hơn 550 trang. Không tựa không bạt không tiểu sử. Khỏi phụ bản phụ tùng. Chỉ thơ và thơ. Đó là Du Tử Lê.
Ra mắt sách cuối tuần, sau phần diễn giả chính, MC Lâm Quỳnh, tiểu thư của ông bà thi sĩ, có lúc nói “Thưa Bố, ngày mai là sinh nhật của Bố.” Nhờ sự nhắc nhở này, tôi tìm thấy câu trả lời cho điều mình bao năm thắc mắc.
Khi được cho phát biểu ngoài chương trình -hiểu là phải ngắn gọn - tôi thưa gửi rồi nói: Sự nghiệp thơ và thi sĩ vốn có nhiều loại. Có thi sĩ một bài. Thi sĩ một thời. Có Thi Sĩ Một Đời. Đây là loại quí hiếm. Rất lâu mới có. Với chúng tôi, Du Tử Lê là Thi Sĩ Một Đời. Ông không chỉ làm thơ. Ông sống với thơ, sống bằng thơ. Thơ với ông là một. Nên cũng thơ mà hư cũng thơ. Tuyển tập Du Tử Lê là thơ bẩy thập niên. Sự nghiệp thơ một đời của Lê là sông dài, sông lớn. Khúc nào cũng thơ. Mừng sinh nhật Thi Sĩ, tôi xin đọc thơ Du Tử Lê, đọc thuộc lòng, một bài thơ ngắn:
Những cây nến cháy như da thịt
Trơ nỗi sầu đau tới tận xương
Những môi mắt cũng như tờ giấy
Đốt thành tro, bụi vẫn yêu thương.
Thơ Du Tử Lê là vậy. Thịt xương môi mắt như tờ giấy, như cuốn sách, như cả tập thơ, cả đời thơ. Cứ đốt hết, không sao. Vẫn thơ như thường. Tro bụi đâu đó vẫn yêu thương. Tôi cám ơn từng hạt bụi thơ chàng, và chào.
Nói vậy thôi. Muốn kể thêm, ngại không phải phép.
Thật ra, khi nói thi sĩ một bài, tôi nhớ Félix Arvers, tác giả bài Un Secret - thường gọi là Sonnet d’Arvers- mà Khái Hưng dịch là Tình Tuyệt Vọng. Nhớ Vũ Đình Liên và bài thơ Ông Đồ.
Khi nói thi sĩ một thời, tôi nhớ A. Rimbaud thời tuổi trẻ Tây Âu rồi thôi, khi sang Ethiopia thì bận làm lái buôn cà phê. Ngược lại với Mai Thảo, mãi thời hải ngoại mới làm thơ. Còn khi nói thi sĩ một đời, tôi nhớ Vũ Hoàng Chương. Tôi nói với Lê vậy. Nhưng chưa kể chuyện này:
Khi đọc câu thơ của Lê , “Đốt thành tro bụi vẫn yêu thương” rồi nói cứ đốt hết không sao, tôi nhớ cảnh sách vở băng nhạc Sàigòn bị đốt sau 30 Tháng Tư. Trong đám lửa đốt sách trên hè phố, tôi có thấy thơ Du Tử Lê, thấy cả tập Thơ Nguyên Sa bán chạy mà Lê và tôi vừa tái bản đầu Tháng Tư 1975.
Cứ đốt. Không sao. Bụi thơ có sức sống của nó.
*
Ngày ra mắt sách Du Tử Lê, tuyển tập 1957-2013 là Chủ Nhật 29-11-2013.
Nghe cô MC nhắc mai sinh nhật bố, tôi tìm ra bài thơ sinh nhật của Nov. 2012, cuối sách:
Tôi đi xuyên qua giấc mơ
thấy ồ! sáu chữ cũng vừa... bẩy mươi
tôi đi xuyên qua cuộc đời
thấy như lục bát thôi nôi từng dòng
Tôi trôi theo tôi-con-sông...
Câu kết lửng “tôi-con-sông” xác nhận Du Tử Lê chính là con sông. Hèn gì.
Khi thi sĩ đã là con sông, cái đền thờ con voi, đền thờ thơ, đâu cần phải vác.
Tự nó biết trôi theo con sông, hòa vào con sông. Hết thắc mắc, thấy nhẹ.
Du Tử Lê sinh 1942. Thi Sĩ Năm Ngọ. Thi Sĩ Một Đời. Và Thi Sĩ Viết Hoa.
Trần Dạ Từ