Tính siêu thực trong lục bát Trương Xuân Thiên.

Lục bát như đã được biết đến, là thể thơ truyền thống và, phổ biến rộng rãi nhất ở Việt Nam. Vì tính chất gần gũi với ca dao, trải qua nhiều năm tháng, đã sẵn trong tiềm thức, như máu, mặc nhiên lưu thông trong cơ thể, nên bất cứ ai, cũng có thể làm thơ lục bát mà, không cần phải bận tâm, học hỏi niêm luật.

Trương Xuân Thiên

Có dễ vì thế mà càng lúc, càng có thêm nhiều thi sĩ không còn muốn trở lại với lục bát. Họ né tránh lục bát như né tránh một bệnh “dịch” không ngày chấm dứt!

Tuy nhiên, chỉ cần chút bình tâm, theo dõi những khoảng trời thơ lục bát của hàng ngũ người trẻ Việt Nam hôm nay, chúng ta sẽ ngạc nhiên một cách hạnh phúc, nhận ra rằng: Với các tác giả này, lục bát đã là một lục bát khác.

Mặc dù dòng chảy hay âm lượng của cõi giới lục bát mới, do những người trẻ hôm nay hình thành, vẫn ít nhiều nằm trong hơi thở ca dao. Nhưng những chân trời họ mở ra, những đỉnh ngọn họ hăm hở chinh phục, đã không còn là cái thổ ngơi của một Nguyễn Bính, lục bát, chuyện kể. Hay một Huy Cận, lục bát, xây dựng trên những hình ảnh ngược về hoài cổ, một thời vàng son đã khuất. Nó cũng không còn là Hồ Dzếnh, lục bát, thiên nhiên, đẫm, đẫm ẩn dụ thất thổ, cô đơn…

Lục bát hôm nay, đi ra từ những tài năng trẻ, theo tôi có thể tạm xếp vào mấy khuynh hướng chính sau đây:

- Tuy vẫn gần với ca dao, nhưng tính trào phúng, giễu cợt chính mình, đã được nhiều tác gỉa quảng-diễn, tựa đó là thuộc tính của thơ, của tuổi trẻ hôm nay. Thí dụ:

“Thằng tôi đứng giữa cuộc này / Vác câu thơ đã nheo mày áo cơm / Nửa đời vòng lại đống rơm / Chưa ngun ngún lửa đã đơm tro tàn…” (Đỗ Tấn Đạt, trích “Với cuộc này”. 

Và Miên Di:

 “Con sông hỏi chuyện con đường / quanh co với những vết thương ổ gà / cuối đường có biển không ta / biển của bọn tớ chính là bùng binh.”  

- Thiên nhiên trong lục bát hôm nay của những người trẻ, cũng không còn là phương tiện hay đối tượng mô tả để gửi gấm tâm tư như dòng thơ tiền chiến. Mà, thiên nhiên trong thơ họ đã trở thành vật thể được nhân cách hóa, mang tính bằng hữu ân cần, thân thiết với nhà thơ. Thí dụ:

“Ra cổng làng nhặt cơn mưa / Mùa hanh tưới cội tình vừa cháy khô / Đi theo nhịp phách xe thồ / Hỏi han gốc tích nấm mồ thời gian…” (Nguyễn Đăng Khoa, trích “Trèo lên đỉnh của giọt sương” .

Hoặc:

“Quê tôi cả thẹn, hay lo / Dòng sông vắng khách con đò trầm ngâm / Bụi tre thích đứng cười thầm / Giàn bầu, giàn bí thích cầm tay nhau…” Nguyễn Vĩnh Tiến, trích “Tuổi tôi”)

- Lục bát hôm nay, nơi những người làm thơ trẻ, theo tôi, cũng không còn vụ vào việc tìm kiếm, phô diễn những hình ảnh, những mỹ từ bóng bẩy (vốn đã thánh sáo ngữ) mà, họ đem vào trong thơ những chữ rất đường phố. Những con chữ chưa kịp có trong tự điển. Thí dụ, một Nguyễn Lãm Thắng với:

“Thưa em, anh biết…chết liền / Bàn tay năm ngón làm phiền bàn tay”.

Hoặc: “May còn tâm sự cùng em / Dẫu cho cháy card, mòn sim cũng là”

- Những người trẻ đến với lục bát hôm nay, không chỉ chối bỏ những khuôn mẫu hào nhoáng hay ẩn dụ mù mờ xưa, mà họ đi thẳng vào đời thường. Tựa đời thường mới chính là con ách chuồn lục bát của họ:

“thử vào bệnh viện ngày đông / để nhìn vào cuộc chưa xong giật mình / một vài mầm khóc sơ sinh / dăm ba tiếng cú tâm linh gọi về…” ((“Miên Du, “trích “Thử”)

- Một ghi nhận khác nữa, vẫn theo tôi, cũng là một nét đặc biệt phản ảnh xu hướng lục bát hôm nay của những người viết trẻ - - Đó là những câu hỏi không mơ hồ mà, trực tiếp về thân phận, kiếp người. Ở khía cạnh này, thản hoặc, tôi cũng thấy, thấp thoáng đâu đó, hương vị thiền tính. Thí dụ:

 “ai còn trong giấc mộng ma / ta là thân thể hay là vong linh” (Miên Di, trích “Thử”)

Hoặc: “ai để lại nỗi buồn câm / cái im lặng khiến chỗ nằm bão giông”.
(Miên Di, trích “Bao nhiêu buồn một dung nhan”) 

Hay: “Từ trong cái chết đầu tiên / Dường như sự sống hồn nhiên chào đời…”(Nguyễn Đăng Khoa, trích “Bắt đầu”)

.

Trên đây là vài ghi nhận của cá nhân tôi về những biến chuyển ngoạn mục của thể thơ lục bát.

Tuy nhiên, theo tôi thì, dù những người trẻ hôm nay, đã đoạn tuyệt hẳn với lục bát thời Tiền chiến. Mỗi tài năng đã có cho riêng họ, những đường bay lục bát tân kỳ. Khác. Nhưng các tác giả đó, vẫn đặt lục bát của họ trên bệ phóng hiện thực hay tượng trưng. Thản hoặc, trong thơ của họ, cũng có những câu mang tính siêu thực. Những đó là những tình cờ hay những xuất hiện ngẫu nhiên chứ không mang tính chủ tâm. Dứt khoát. Triệt để.

Lịch sử thi ca miền Nam 20 năm ghi nhận được nhiều thơ siêu thực. Nhưng tính siêu thực ở thể lục bát thì vấn khá hiếm. Có thể nói, sự kiện đó, chỉ là những xuất hiện bất ngờ, mờ nhạt. Nó chưa thành luống. Nó chưa thành dòng.

Vì thế, tôi rất ngạc nhiên (một cách hân hoan) khi nhận được thi phẩm “Ảo hồ ly” - - Gồm 84 bài lục bát của Trương Xuân Thiên (*). Tôi đã đọc thi phẩm của Trương không dưới hai lần, trong vòng hơn hai tháng, kể từ ngày nhận được.

Du Tử Lê,

(Còn tiếp).

________

(*)Trương Xuân Thiên sinh năm 1979. Tốt nghiệp Cử nhân Tâm Lí học, họ Trương hiện sống và làm việc tại Hà Nội. Thơ đã in: Tư duy S (NXB Văn học 2005) Homosapiens – Người tinh khôn (NXB Văn học 2009). Từng tham dự: Chương trình nghệ thuật: Trình diễn thơ cá nhân Nguyệt thực (Bán đảo Hồ Thiền Quang 2010), Trình diễn thơ Tổ khúc Từ Điện Biên đến Thơ Trường Sa (Sân thơ Trẻ- Văn Miếu 2014) Trình diễn thơ Gia tài của mẹ (Ngày hội Sách và Văn hóa đọc, Văn Miếu 2014)