Từ Tiểu thuyết lịch sử tới Kịch, Nam Dao chọn điểm đứng nào? (Kỳ 02)

(Kỳ sau tiếp) 

Nếu “Trăng Nguyên Sơ” được coi là tiêu biểu cho khuynh hướng hiện thực xã hội của cõi-giới văn chương Nam Dao / Nguyễn Mạnh Hùng thì, tiêu biểu cho khuynh hướng tiểu thuyết lịch sử của họ Nguyễn là bộ “Bể Dâu, Đất Trời – Gió Lửa”, theo nhận định của số đông. (3)

Trong buổi ra mắt tác phẩm trường thiên vừa kể, khi được mời phát biểu, nhà thơ Đỗ Quý Toàn nói:

“… Nam Dao đã đem nhân vật từ những hình tượng khô khan trong sử trở về đời thường, với các cảm xúc và suy nghĩ cận nhân tình. Nhân vật chính được Nam Dao kể là trong thập niên 1920s đã ra Bắc, tham gia Việt Nam Quốc Dân Đảng, gặp Phó Đức Chính, Xứ Nhu… và 13 anh hùng Việt Quốc được Nam Dao mô tả như người thật, nóng vội… bị Pháp đàn áp, và nhân vật chính đã gặp Võ Nguyên Giáp, Trần Quốc Hoàn (người sau này là Bộ Trưởng Công An), Nam Dao đã đi dây giữa sự kiện lịch sử và hư cấu, nhưng đầy tính lôi cuốn, hấp dẫn. Đưa sự quan tâm độc giả lên cao khi viết về các nhân vật có thật như cụ Vũ Đình Huỳnh (thư ký riêng của ông Hồ, thân phụ của nhà văn Vũ Thư Hiên), Bảo Đại, Nam Phương Hoàng Hậu, Trần Trọng Kim, Trần Huy Liệu, Trần Quốc Hoàn… Cái khó là làm cho thành người thật, làm sao vượt qua thành kiến độc giả…” (4)

Trước đó nhiều năm, cũng trong phần trả lời phỏng vấn của Mai Ninh ở Pháp, Nam Dao / Nguyễn Mạnh Hùng đã nói về bộ trường thiên lịch sử của ông như sau:

“…Tôi đang hoàn thành tiểu thuyết Bể Dâu, một trong cái bộ ba tiểu thuyết lịch sử mà hai tập đầu là Đất Trời và Gió Lửa. Tôi nghĩ, chúng ta mỗi người phải tái tạo và chiếm hữu lại Lịch Sử, xếp đặt những sự kiện thế nào để nhận biết sai trái, hiểu ra những nghịch lý, và định hình những chuyến tầu nhỡ trong quá khứ. Tất cả những động não đó là nhằm xây dựng một cách nhìn tương lai, mong sao cho tương lai không mịt mù như những ngày xưa khốn khó… Chủ yếu là phải đặt lại một số vấn đề Văn Hóa, và đi đến tận cùng, thôi để tầm nhìn chính trị ngắn hạn chi phối!...” (Nđd)

Quan niệm “…phải đặt lại một số vấn đề Văn Hóa, và đi đến tận cùng, thôi để tầm nhìn chính trị ngắn hạn chi phối!...” của họ Nguyễn, không chỉ khuôn định trong tiểu thuyết lịch sử. Nó hiện diện cùng khắp cõi-giới văn chương họ Nguyễn. Luôn cả thoại kịch.

Trong tác phẩm “7 Vở Kịch”, ngay phần dẫn nhập một số kịch bản, Nam Dao / Nguyễn Mạnh Hùng, cho thấy Nguyễn cũng chủ tâm đi đến “đi đến tận cùng…” Đồng thời ông còn cho thấy nỗ lực đổi mới hình thức bộ môn nghệ thuật ấy. (5)

Thí dụ, trước khi bước vào vở kịch nhan đề “Ta Xô Biển Lại…”, trong lời ngỏ, ông viết:

“Kịch bản này đẻ ra từ nắng gió Hội An cuối năm 1998.

“Thời gian đó, miền Trung gió bão liên miên một tuần liền, vùng Quảng-Đà thiệt hại nặng nề, đường nối Hội An và Đà Nẵng bị lụt lội, nước ngập lắm nơi đến ngang vai. Trước thiên nhiên, con người nhỏ bé lại, nhẫn nhục hơn, nhưng vẫn quyết liệt sống còn.

“Sống còn đòi hỏi con người cưu mang lẫn nhau. Từ mảnh đất cưu mang đó, tình yêu có cơ nẩy mầm…”

Tương tự, trong lời nói đầu trước khi vào vở “Kịch Câm”, tác giả khai thác đề tài những cảnh đời nơi nghĩa địa, ít được đề cập. Đó là một thoại kịch mà, tâm bão là một phần hiện thực xã hội khuất, lấp. Một thứ “xã hội” bị gạt ra bên lề xã hội…

Nam Dao viết:

“… Số người lăn lóc trong những túp lều trong nghĩa địa có đủ hạng, đủ thứ, đủ cỡ, đủ tuổi, nhưng tựu chung họ chia nhau chỉ một cái chữ bần cùng, tĩnh từ (hay gọi là trạng từ cũng được) chỉ ra số phận của họ. Cư ngụ giữa những nấm mồ, họ giỡ lêu ban sáng. Đêm đến, họ dựng lại. Dần dần họ mất tên họ nhưng có đất, trở thành nào là Bà già mồ Vũ Văn Trọng. Cha què mả bà Lưu Thị Hai. Con nhỏ gò Quách Văn. Tên người chết thế là thành địa chỉ. Rồi riết, họ kêu nhau bà già mồ Trọng. Cha què mả Hai và v.v…Từ đó đất ai nấy ở chứ không còn cái cảnh tranh nhau chỗ cao chỗ thấp, chỗ bị nước ngập, chỗ khô, chỗ có bóng râm, chỗ thì chỉ nắng. Trật tự của hình thức tư hữu đó đôi khi bị đảo lộn vì có những kẻ đói khổ ở đâu ở đầu tràn đến nhập cư. Và giữa những người bần cùng chẳng còn gì để mất - kể cả tên tuổi, quá khứ và những giấc mơ dang dở - sự khoan nhượng dẫu không hẳn tự nhiên nhưng cũng dễ dàng hơn đối với ‘bọn nó’.

“ Trong mớ ngôn từ ở đây, ‘bọn nó’ không phải là cư dân của nghĩa địa, ‘bọn nó có tên có tuổi, có nghề nghiệp nhà cửa. Các bạn và tôi đều thuộc bọn nó cả…” (Nđd).

.

Rải rác trong tất cả 7 vở thoại kịch của Nam Dao / Nguyễn Mạnh Hùng, người đọc (xem) sẽ được (phải) đối diện với không ít với những bi kịch - - Tựa những va, đập xốc, buốt, dội lại từ vách tường phẳng lặng, vô cảm của hiện thực đời thường. Tôi rất thích một số độc-thoại của người đàn bà trong vở “Tình Phụ” của Nguyễn. Nó là hai mặt của đồng tiền con vật người. Nó là hai cực đen / trắng của một kiếp nhân sinh.. (Mặc dù một số lời thoại phản ảnh tư-chất tác giả, nhiều hơn nhân vật):

“ Màn mở.

“Đèn bật sáng trưng. Trên sân khấu, vô số những quả bóng màu trắng và đen, quả to quả nhỏ như những tinh cầu. Thổi không khí, làm gió, những quả bóng chao nhẹ, lững lờ. Thình lình đèn tắt. Nhạc cất lên rất thê thiết (đơn tấu đại hồ cầm, chủ yếu tìm thanh âm trầm mặc). Đèn sáng dần. Nhân vật là một người đàn bà trung niên, quần áo xộc xệch, tóc xõa, đứng bất động giữa sân khấu trước một cái micro bằng sắt, sáng lóa. Thình lình:

“Người đàn bà (thét):

“- Cứu tui với! Trời đất ơi…

“Đèn tắt ngúm. Nhạc vút lên thật cao, rồi lắng xuống. Và đèn lại mở, sáng dần, huyền hoặc. Người đàn bà nắm micro, nhìn trừng trừng vào, gằn giọng:

“- Sao zậy? Anh nói yêu tui, sao anh lạnh như sắt như thép thế này? Anh là kim khí…Thế thì…Hay anh giả bộ lạnh lùng? (Đứng xáp lại, ôm micro vuốt ve) Anh ơi, em nè…(áp ngực vào micro). Anh có thấy cơ thể em đang nóng rần lên đấy không? Vẫn là em nè, anh có nhớ chớ? (vuốt ve micro)… Trời đất, cương cứng vầy… Cái đêm hôm đó, cũng zậy… (mơ màng) nó zô, em đau mà đâu dám la, mắc cỡ thấy mồ… Em cắn răng, nhắm mắt, thấy mình thành đại dương để mặc anh vỗ như sóng vỗ. Trời gió (ngước nhìn). Nhưng trời xanh và cao, mây dập dìu thành chim vỡ tổ, bay về bốn hướng, cánh đập lùa ra phía sau những sợi tơ trắng lững lờ. Em chao đi như nước, cuộn lấy anh, mặc anh ấp ủ, ôm ghì, cắn cấu vào vai, vào tay. Thở hồng hộc như đánh nhịp cho những con thằn lằn tắc lưỡi trên những cái kèo vắt qua đêm.

(…)

“Nhạc nổi lên, tiếng hát trẻ thơ văng vẳng ‘bóng trăng trắng ngà, có cây đa to…’ Đèn bật sáng, người đàn bà ngồi, tóc vén lên, khuôn mặt hồn nhiên rạng rỡ:

“- Thời đó, mình chút xíu à (giọng con nít)… nhỏ như mấy con gà con vàng óng, miệng chiêm chiếp kêu, lăng quăng chạy theo gà mẹ (đứng dậy, khom người bắt chước mấy con gà).

Cha chả…zuuii…thiệt. (miệng kêu chiêm chiếp). Trong sân, trời nắng tươi. Con chó bị xích gầm gừ (cong cớn). Nhưng tao khôn lắm kìa (tay xua chó), tao hổng thèm lại gần mày đâu chó ơi! Có sợ là sợ con mèo đen thui hàng xóm. Mèo à! Tao có là chuột đâu mà mày rình…” (Nđd).

Tuy nhiên, nếu phải chọn một trong những thể loại văn xuôi của Nam Dao, tôi sẽ chọn “bút ký” của ông. Với tôi, ở thể loại này, Nguyễn có khá nhiều trang, đoạn như tùy bút, rất thơ.

(Còn tiếp một kỳ)

________

Chú thích:

(3) Bộ tiểu thuyết lịch sử “Bể Dâu, Đất Trời – Gió Lửa”, ấn hành lấn thứ nhất bởi NXB Văn Mới, California, 2007. Người Việt Books, California tái bản 2015.

(4) Trích nhật báo Việt Báo (Hoa Kỳ), ngày 11 tháng 2-2015. Nguồn Wikipedia - Mở)

(5) Tác phẩm “7 Vở Kịch” của Nam Dao do nhà Thi Văn tái bản tại Hoa Kỳ, 2015.