NGUYỄN ĐÔNG A - Du Tử Lê, “khi tôi chết nỗi buồn cũng hết”

Nhà thơ, cây đa Du Tử Lê, “ông Ngoại lên trời rồi !” (Roll nói). Độc giả nhiều nơi trong nước tổ chức tưởng niệm, bạn văn tiếc thương viết về cuộc đời, những bài thơ nức tiếng, viết về kỷ niệm, giao tình với ông. Và tôi cũng viết, đợi văng vắng, lắng, viết một cảm nhận, đứt đoạn, lặng, tiễn ông.

Du Tử Lê, con người của tình cảm, yêu thương, lãng mạn, phóng khoáng, khi thương ai thì thương tận, thương trong thơ, trong đời, người đi qua đời ông. Ông không lẫn tránh điều riêng tư, cảm xúc thơ từ chất tự sự, đậm đà tâm tình với những cái tên cụ thể như, “thụy ơi”, “T, à”... Riêng tư mà ngôn từ được chắt lọc, cẩn trọng, điêu luyện qua tư duy nghệ thuật, đồng điệu với tình cảm nhiều người, có khi còn đánh động đến cả những con tim không đồng thế hệ. Tác giả từng nói đôi chút về điều này, khi tôi viết cảm nhận về thơ ông, bài “Trong tay thánh nữ có đời tôi”, ông phản hồi:

“Thưa ông Nguyễn Đông A,
...
Tôi muốn được ngỏ lời cám ơn ông, cũng như đã từng cám ơn những thiện cảm của các tác giả khác, dành cho một số thơ của tôi. Riêng bài viết của ông, vô hình chung đã cho độc giả của ông, một số điều mà những tác giả khác tuy cũng viết về bài thơ trên, đã không đề cập tới.
Điển hình, trong bài của mình, ông viết:
- Hai chữ “Thánh nữ”, tuy là một chỉ-định-từ nhưng nó lại có một biên độ lớn - - Không nhất thiết phải là một người nữ được xác-định nào mà, có thể là biểu tượng của nhiều người nữ khác nhau trong tôi (cũng như trong mỗi chúng ta.)
...”.
(Du Tử Lê - Garden Grove,17 tháng 8-2015.)

Ông là vậy, một người thân thiện, giao tiếp đúng mức, đôi khi khách khí, thận trọng, một người nhiều chữ nghĩa.

Tôi thường viết về nỗi cô đơn, nỗi cô đơn của người luống tuổi, đẫm nỗi buồn. Trong bài “Cô đơn”, Du Tử Lê cũng viết:

“tôi ngồi trong nỗi tôi riêng
bên trong ghế lạnh, ngoài hiên bóng rời
...
tôi ngồi giữa cõi-tôi-khuya
có ai gõ cửa? mà nghe lá chào
tưởng người ngọn sóng lao xao
biển muôn năm gọi tôi nào có vui
người về có nén hương, thôi
cắm lên phần mộ hồn tôi úa vàng

tôi-ngồi-trong-cõi-nhân-gian” (Du Tử Lê)

“Nỗi tôi riêng” này, nỗi cô đơn dù có hay không có người thân bên cạnh, ở ông, triền miên, bất tận, “đêm, treo ngược tôi: dấu chấm than!”, dù có Em, bên Em, biết ơn Em. Như thơ đăng trên Facebook vợ, ông viết:

“nghìn năm nữa, tôi vẫn là đứa trẻ,
cần bàn tay của mẹ thuở lên năm.
như mưa / nắng rất cần cho cây, trái;
em cho tôi mãi nhé: ấu thơ mình.”
(Du Tử Lê)

“Hồn Tháng Chạp, cuối đời khua tiếng gậy.
Em từ tâm còn đủ lượng bao dung?”
(Du Tử Lê)

Tưởng chừng như ông vẫn lơ ngơ, lóng ngóng, ít biết làm gì cho mình ở thường nhật, cần Em “bao dung” giúp đỡ, phải chăng thơ đã chiếm hết, nhưng đâu vậy mà thiếu chân tình. Ông, đời thường,

“Anh cất ½ bát phở trong tủ lạnh
- Khuya T. dạy, dù lười mấy, cũng ráng ăn, T. à.” (Du Tử Lê),

chỉ chút chữ thôi bao ân tình.

Tôi và ông biết nhau từ cảm nhận văn chương, thi ca. Ông trân trọng, dù tôi chỉ là “vạt cỏ bên đường”, thường thường, võ vẽ. Ông từng giới thiệu truyện ngắn, bài viết, sách của tôi trên website và báo chí ở Mỹ. Ông viết:

“Tôi vẫn cho rằng, trong mỗi con người, luôn có nhiều hơn một nhân thân. Nói cách khác, mỗi chúng ta thường có nhiều hơn một bản ngã.

Nhưng hiếm khi những bản ngã ở một con người đó, lại mang tính đối nghịch, quyết liệt, tựa Thiên đàng và Địa ngục như trường hợp của nhà văn và, cũng là nhiếp ảnh gia Nguyễn Đông A - - tác giả bộ ảnh nghệ thuật “Lấp Lánh Áo Hoa” và, tập truyện cùng cảm nhận văn chương, nhan đề “Lơ Thơ Vạt Cỏ”. Riêng với tôi, nếu “Lấp Lánh Áo Hoa” là những bức hình cho thấy tâm hồn nhậy cảm của Nguyễn Đông A trong ống kính - - Để khi những bông hoa được in ra trên trang giấy hoặc trong không gian ảo của facebook, tự thân, đã có được cho riêng nó, phần phấn-hương-thiên-đàng. Một thành tựu mà không phải bất cứ một nhiếp ảnh gia nào cũng có thể đạt được.

Tôi gọi những trang ảnh hoa, của Nguyễn Đông A là những phấn-hương-thiên-đàng vì tính lung linh, hư ảo, trong suốt và, tinh khiết đầy nghệ thuật của chúng - - Tựa như đó là hình ảnh, đường nét của một thế giới ở ngoài cõi nhân gian này!?”

Nhưng khi bước vào cõi-văn-xuôi Nguyễn Đông A thì, đó lại là một thế giới khác nữa. Một thế giới ở ngay cõi nhân gian này. Mà nó lại là phần chìm khuất, phần bóng tối đôi khi nhầy nhụa thực tế đời thường. Với tôi, “thế giới nhầy nhụa đời thường” của họ Nguyễn gần với Địa ngục trần gian, mặt khác của ảo ảnh Thiên đàng… Mặc dù như ông đã khẳng định rằng, “xã hội nào cũng vậy, bên cạnh những điều hay, thế nào mà không có những điều chưa hay.
...”.

Ông viết về tôi như thế, thật cảm ơn ông. Nhưng về ông, với tôi, ông chỉ có một bản ngã duy nhất, bản ngã yêu thương, với bạn bè, người thân, bản ngã yêu thương sâu lắng trong thơ, “chỉ nhớ người thôi, đủ hết đời”.

Ông đi.

Thôi thì, cảm nhận một chút về “Cõi tôi”, có thể đây là một bài thơ mới được đăng trên "Viết & Đọc", chuyên đề mùa thu ở Việt Nam.

“CÕI TÔI,

cõi tôi, cõi nát, cõi tàn
cõi hoang mang, vội, cõi bàng hoàng, qua
cõi vui thân thể cỗi già
cõi lang thang mượn mái nhà hư, không
cõi xanh, cõi lạnh, cõi cùng
cõi con, muốn bỏ, cõi chồng, vợ, xa
cõi em muốn dạt chân về
cõi đau nhân thế, cõi thề thốt, quên
cõi nào, cõi thật? tôi riêng?
cõi đêm máu, chảy, cõi thương nhớ, trùng
cõi tôi, cõi mịt, cõi mùng
thôi em có ghé xin đừng nghỉ, lâu
cõi đời đó, có chi đâu!” (Du Tử Lê)

Bài thơ lục bát mà không phải lục bát, với cách viết của riêng ông, khác lạ, cách tân, không giống truyền thống về nhịp thơ. Nhịp thơ như một phương tiện nghệ thuật diễn đạt, qua ngắt, nhấn. Mạch thơ dạt dào cảm xúc, trải lòng. Và điệp từ “cõi” được lặp đi lặp lại nhiều lần, nhấn và nhấn, là chủ đề, như trọng điểm của bài thơ.

“Cõi” thông thường được hiểu là khoảng không gian rộng lớn tồn tại thứ gì đó. “Cõi” trong thơ ông là “cõi tôi”, chính ông, với quá “thất thập”, già, qua sự bào mòn của thời gian, ông cảm nhận được rằng, rồi thì cũng nát tan, “cõi nát”, “cõi tàn”, âu cũng là qui luật của tạo hóa. Nhưng “cõi” trong mối quan hệ nhân gian, với nhân thân, hay nói rộng ra, trên “cõi nhân gian” này luôn có biến động, lúc này lúc nọ, lúc “con, muốn bỏ”, lúc “chồng, vợ, xa”, lúc “thề thốt, quên”, mà thật vậy, có gia đình nào mà không có chuyện, đâu phải lúc nào cũng “cơm lành canh ngọt” đâu. Từng “hoang mang”, qua “bàng hoàng”, nhưng mọi thứ rồi, đều là “hư không”.

Chính dòng thơ “cõi lang thang mượn mái nhà hư, không” là một dòng thơ hay từ lối chẻ và ngắt từ của ông. Từ ghép “hư không” được hiểu là không có gì cả, nhưng trong dòng thơ lại từ một hình ảnh cụ thể “mái nhà hư” và “không” được ngắt, mở rộng nghĩa. Từ một hình ảnh cụ thể, nâng lên tư duy trừu tượng, một triết lý.

Mấy dòng thơ cuối bài cũng hay:

"...cõi tôi, cõi mịt, cõi mùng
thôi em có ghé xin đừng nghỉ, lâu
cõi đời đó, có chi đâu!”

Mông lung, mịt mùng, vốn là đời ông, ông lại chẻ từ "mịt mùng” để nhấn về “cõi” đời mình. Ông đâu muốn người mình thương “ghé” “lâu”, trái ý muốn thường tình, hay là sợ Em khổ, mà muốn, được đâu, “nát” “tàn” rồi. Lại như nói lẩy: “cõi đời đó, có chi đâu!”. Quả thật vậy, thời gian, “có chi đâu!”, rồi ông sẽ đi, và ông đã đi. “Khi tôi chết nỗi buồn kia cũng hết”.

Ông, một người anh, “cõi tôi” đi thanh thản, thời gian dừng, ở tuổi 77, để lại 77 tác phẩm cho đời.

Xin tiễn ông, cây đại thụ thi ca miền Nam, mà chỉ vài người, như Nguyên Sa, Bùi Giáng, Thanh Tâm Tuyền... mới có thể sánh ngang bằng. Xin gởi vài bông hoa, “những phấn-hương-thiên-đàng”, như cách ông nói, theo ông ra ngoài “cõi nhân gian” này, đến thiên đường yêu thương.

Maryland, mùa thu 2019.