NGUYỄN NHÃ TIÊN - Ngọn lửa Lưu Quang Vũ

10 Tháng Năm 202010:55 SA(Xem: 8057)
NGUYỄN NHÃ TIÊN - Ngọn lửa Lưu Quang Vũ

"Sự sống là lửa/ Thiêu hủy và sinh nở"
(Mấy đoạn thơ về lửa. LQV).

Nếu như "mỗi thi sĩ đích thực là một độc đáo được sinh ra để thể hiện hết những ưu tư về định mệnh của mình", thì Lưu Quang Vũ - khí chất lửa thi sĩ ấy chính là hiện thân của sự độc đáo đó. Lưu Quang Vũ sinh năm 1948, quê Đà Nẵng, mất ngày 29/8/1988 tại Hải Dương. Anh là nhà thơ, nhà viết kịch nổi tiếng tại Việt Nam, kỷ niệm 30 năm ngày thi sĩ mất, bài viết này thay một nén tâm hương "Tưởng người nên lại thấy người về đây!".

Ngay từ thuở mới lên năm, lên sáu, thân phụ của anh - nhà thơ Lưu Quang Thuận đã sớm phát hiện ra tâm hồn đa cảm, tài hoa nơi đứa con trai đầu lòng của mình, và ông “đã tin chắc rằng sau này lớn lên con trai của mình sẽ trở thành thi sĩ” (Lưu Quang Vũ - Thơ và đời. NXB Văn hóa. 1997). Dự báo này đã được khẳng định khi thơ Lưu Quang Vũ bắt đầu xuất hiện trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội và một số các tờ báo khác, và tiếp sau đó là tập thơ “Hương cây - Bếp lửa” (in chung với Bằng Việt - 1968). Kể từ những bài thơ đầu tiên xuất hiện trên văn đàn, thơ Lưu Quang Vũ đã được nhà phê bình Hoài Thanh và nhà thơ Chế Lan Viên hết lòng ngợi khen. Nhất là, sau khi tập thơ “Hương cây - Bếp lửa” ra đời, từ đó “đi đâu cũng thấy nói đến thơ Lưu Quang Vũ. Người ta sẵn sàng làm mọi việc để tỏ lòng ưu ái với một tài năng trẻ” (Vương Trí Nhàn “Cánh bướm và đóa hướng dương”. NXB Hải Phòng 1999).

Vâng, nếu là Lưu Quang Vũ cứ mãi êm ái theo cái nhịp điệu mắt sáng với môi hồng “Võng nào êm bằng võng ru ngày ấy. Trang giấy nào thơm bằng giấy đến trường” (Tuổi thơ 1963), cho đến “Gửi tới các anh” (1965), “Lá bưởi lá chanh” (1965), và trong trẻo, tin yêu, ngân vang, hoài vọng “Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh...Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về” (Vườn trong phố 1967). Vâng, nếu là thế, đẹp nhường ấy, thì những bài viết và lời ngợi khen của Hoài Thanh, hay của Chế Lan Viên liệu đã là đỉnh điểm của thơ Lưu Quang Vũ chăng?

Làm sao có thể mang cái vô biên, vô cùng để khuôn vào trong một suy tưởng nào đó, bởi đấy dường như bao giờ cũng là một thực tại luôn thách thức vượt qua mọi tri thức, mà những tố chất bẩm sinh đầy bí mật của một thi sĩ - kiểu như Lưu Quang Vũ, mới chính là hướng cho mọi tiếp cận. Cho dù có lúc tưởng như ta nắm bắt, tưởng như ta đến gần rồi, hóa ra lại càng thấy xa thẳm mãi mãi. Và có lúc tưởng chừng như bị thi sĩ mê hoặc, ta cũng chất chứa bao niềm thất vọng, hướng con mắt khát khao về phía chân trời mong muốn đến cháy bỏng một ánh chớp hồi âm “Quen thất vọng tôi hồ nghi mọi chuyện. Tìm trong mắt em náo động những chân trời” (Lá thu 1972).

Cuộc đời quanh ta ngày ngày luôn chứng minh những thường nghiệm là, chẳng mấy ai thích thú làm cái công việc: chống lại chính mình. Đã thế lại còn những lời tụng xưng mơn trớn - tâng bốc - ngụy tín trong chiếc áo màu hoa gấm văn chương nữa, lại càng chẳng mấy ai không thích choàng mặc lên người mình. Chỉ mỗi Lưu Quang Vũ - mỗi thi sĩ, cái con người chon von chót vót niềm cô đơn đến tột cùng ấy “Tôi là đứa con cô đơn ngay khi ngồi cạnh mẹ/ Thằng bé lẻ loi giữa lớp học ồn ào/ Bàn chân hồ nghi giữa đường phố xôn xao/... Vứt sách xuống gầm bàn đi ra mặt trận/ Tôi là người lính cô đơn ở giữa trung đoàn/ Bao lâu rồi vẫn chỉ có thế thôi/ Nỗi cô đơn hoàn toàn nỗi cô đơn khủng khiếp/ Trước và sau trong và ngoài cuộc đời và trang sách...” (Mấy đoạn thơ 1971).

Đọc thơ ấy, chúng ta lưu ý thời gian ra đời bài thơ vào giữa thời đất nước chiến tranh, thời mà dường như tất cả đều đặn sắp hàng chung một màu áo trận. Ai ngược lại với màu sắc ấy, cái khuôn thước ấy, là tự chuốc họa vào thân. Chỉ mỗi thi sĩ - độc đáo là anh, mới đủ gan góc và kiêu hãnh chất chứa niềm cô đơn ấy treo chon von lên ngọn thi sơn tự đắp cho mình. Chính anh mới đích thực là Nhà thơ đã tạo dựng, đã làm nên cái ốc đảo của riêng mình: “Tôi viết những bài thơ chống lại chính tôi. Chống lại bóng đen trì trệ của đời... Thơ sinh sự với cuộc đời không cho ai dừng bước cả” (Nói với mình và các bạn. 1970). Đành rằng không phải sự xáo động nội tại, sự dằn vặt, quẫy cựa và nỗi cô đơn ghê gớm nhất, tất cả những hệ lụy đó mới là thi liệu trong thế giới thơ Lưu Quang Vũ. Nhưng có thể nói, nguồn mạch đó bao lần cháy lên thành lửa trong thơ anh. Một thứ lửa mang ý niệm đột biến của sự sống, của vĩnh hằng “Sự sống là lửa. Thiêu hủy và sinh nở. Bình minh là lửa. Mở ngày mới và xé toang ngày cũ. Cho ta làm ngọn lửa” (Mấy đoạn thơ về lửa. 1971).

Từng ba mươi năm rồi, kể từ ngày thi sĩ Lưu Quang Vũ qua đời (29.8.1988 ), tưởng nhớ anh là tưởng nhớ đến cái ngọn lửa hiếm hoi ấy mà ngưỡng vọng, mà nghe từ sâu lắng “Những chân xưa chờ lúc vắng trở về” (Giấc mộng đêm). Cũng như những nhà thơ đồng thời với anh, những tháng năm đất nước chiến tranh triền miên, trái tim thi sĩ của Lưu Quang Vũ cũng bật lên những cảm xúc, những thanh âm chung “Tiếng đất nước cất lên cùng sóng vỗ. Nghe quen rồi mà cứ rưng rưng” (1968). Nhưng tài năng của một nghệ sĩ chân chính, nghệ sĩ bản lĩnh và gan góc, thường bao giờ cũng là kẻ tiên phong khởi xướng, dự báo và dấn thân. Tương quan giữa cái tôi nghệ sĩ và thế giới, mẫu người như anh, càng được thể hiện rất rõ về sau trong nghệ thuật sân khấu, đã làm lấp lánh tuổi tên Lưu Quang Vũ - tác giả hàng đầu trên khắp các sân khấu trong Nam ngoài Bắc lúc bấy giờ. Nhất là những năm tháng gần cuối cuộc đời, thời gian mà tài năng Lưu Quang Vũ phát lộ rực rỡ nhất. Những năm tháng ấy, dường như đến bất cứ nơi đâu cũng thường nghe người ta nói đến kịch Lưu Quang Vũ. Các vở diễn: Ông không phải là bố tôi, Hồn Trương Ba da hàng thịt... đã được công diễn nhiều nơi, có sân khấu chỉ diễn mỗi vở kịch của anh trong suốt nhiều ngày đêm mà khán giả vẫn đến đầy ắp trong nhà hát.

Đúng vào cái thời điểm tên tuổi Lưu Quang Vũ đẹp lung linh trong tình yêu của hàng triệu trái tim khán giả, thì anh đột ngột bị tai nạn qua đời. Nhưng, nói như nhà phê bình văn học Vương Trí Nhàn và tất cả những ai yêu mến anh: Lưu Quang Vũ sống mãi tuổi bốn mươi! (Cánh bướm và đóa hướng dương. NXB Hải Phòng 1999) Một sự sống, một sức sống trường cửu và lấp lánh những huyền thoại, mà “thuốc trường sinh” là tất cả những giá trị lao động nghệ thuật anh đã vắt ra từ máu xương tim óc lưu lại cho đời.

Được sinh ra trong chiếc nôi nghệ thuật, bố là một nhà thơ và là nhà viết kịch (Lưu Quang Thuận), chú ruột cũng là một nhà thơ (Lưu Trùng Dương), từ tuổi hoa niên sách vở đến trường, Lưu Quang Vũ đã là học sinh giỏi văn và đã đạt các giải thưởng văn và họa của thành phố (Hà Nội). Máu huyết thi sĩ tuần hoàn trong một cơ thể mà từ thuở còn nằm nôi đã được ru bằng thơ, cho đến thời lớn lên được hít thở trong một bầu không khí tràn trề chất men nghệ thuật, một con người như thế số phận đã gọi tên từ buổi sơ sinh rồi! Đấy là chưa nói đến những tình yêu, những hạnh phúc và dang dở, những bi kịch và bất trắc, những đắm say và thất vọng đến vỡ tan... Tất cả mọi gập ghềnh và truân chuyên ấy đã vẽ nên một biểu đồ thời gian trong toàn bộ cuộc đời hoạt động nghệ thuật của Lưu Quang Vũ. Rõ nét nhất và sâu thẳm nhất là thơ, mà đúc kết, nói như nhà thơ Vũ Quần Phương: “tôi thấy thơ mới là nơi anh ký thác nhiều nhất và tôi tin nhiều bài thơ của anh sẽ thắng được thời gian...” (Lưu Quang Vũ. Thơ và đời. NXB Văn hóa 1997).

Mấy chục năm rồi, kể từ ngày thi sĩ Lưu Quang Vũ đi xa. Cũng cái ngày định mệnh ấy, thi sĩ sĩ Xuân Quỳnh - vợ anh ( và cả cháu Lưu Quỳnh Thơ, con trai của anh chị nữa), tất cả lặng lẽ đi về cõi vĩnh hằng trong sự tiếc thương của mọi người. Xuân Quỳnh là cái bến bờ neo đậu cuối cùng của Lưu Quang Vũ, qua những lỡ làng và truân chuyên của cả hai số phận, đến hồi họ tìm kiếm được nhau. Có một tiên cảm nào không, hay đấy chỉ là một nguyện ước mà Xuân Quỳnh viết: “Chỉ có thuyền mới hiểu, biển mênh mông dường nào. Chỉ có biển mới biết, thuyền đi đâu về đâu”. Và, cho dù đã là một nhà thơ khá nổi tiếng, Xuân Quỳnh luôn “phận nhỏ” trước chồng, đúng hơn trước sự nghiệp của chồng: “Anh là mặt trời, em chỉ là hạt muối. Một chút mặn giữa đại dương vời vợi”. Và còn hơn thế nữa “Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”.

Nhưng đôi chân thịt xương đi trên mặt đất gập ghềnh này, Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đã không bước qua khỏi ngưỡng cửa của định mệnh, anh chị lại tiếp tục đi bên nhau, vĩnh viễn bên nhau một tình yêu bất tử như bài thơ Lưu Quang Vũ đã viết, sẽ khó mà giải thích đấy là huyền nhiệm hay là một linh cảm: “Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay... Đã đi qua cùng tận của con đường. Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên. Buồm đã tới và lúa đồng đã gặt”.

*
Cho dù sau hơn cả một thập kỷ hòa bình, đường bắc nam “giang hồ vặt” cũng nhiều lần, nhưng tôi chưa một lần có duyên hội ngộ cùng thi sĩ. Chuyện đời và thơ anh với tôi tất cả là huyền thoại. Nhớ có lần đã lâu, gặp gia đình Lưu Minh Vũ - con trai của Lưu Quang Vũ, ghé vào quán nước nhà tôi. Hôm ấy Lưu Minh Vũ đi cùng với vợ con về Đà Nẵng thăm quê nội, hình như là nhân vào mùa tảo mộ. Cũng là lần đầu thôi, đáng lẽ ra tôi chỉ trò chuyện vui về cái công việc “Ai chọn giá đúng”, một chương trình giải trí hàng tuần của VTV3 mà suốt một thời gian dài hồi ấy Lưu Minh Vũ làm người dẫn chương trình. Vậy rồi, như kẻ thơ mơ “lên đồng”, hay là niềm cảm xúc đẫn dắt tôi lại nói về thơ Lưu Quang Vũ. Cũng chả rõ đấy là lòng ngưỡng vọng, hay là cảm xúc lên tiếng thối thúc tôi nói một cách say sưa, mải đến khi vợ chồng Lưu Minh Vũ chào tạm biệt , tôi còn mải mê cái men say “Đất nước đàn bầu” của thi sĩ…- Một thứ nghệ thuật thơ khắc họa độc đáo những hình tượng, điệp trùng thanh âm và chập chùng ngữ nghĩa, đọc lên nghe ngân vang, nghe dập dồn thấm đẫm niềm xao xuyến: “Đi tìm lại thời gian đã mất. Thuở biển cả điên cuồng gầm thét. Những con chim lạc mỏ dài. Bay qua vầng trăng lớn. Cánh sừng sững tắm hoàng hôn đỏ rực. Cất tiếng kêu hoang dại dưới đêm nồng... Những tiếng hú dài ào ạt mưa rơi...”.

Nếu hiểu theo quan niệm “Nghệ thuật chỉ là những câu thơ, chính tâm hồn kia mới là thi sĩ” thì mẫu thi sĩ như Lưu Quang Vũ - đấy là một tương quan máu thịt. Nghĩa là, cuộc đời và tâm hồn Lưu Quang Vũ thế nào thì thơ anh thế ấy “Lòng như vầng trăng nhọn, chém giữa trời khôn nguôi”. Đẹp đẽ, cháy sáng lên một tâm hồn tận hiến cho nghệ thuật, và anh đã bước lên đỉnh cao chon von ấy, gởi vào trời xanh vô tận những vang hưởng tiếng nói của một trái tim đắm say đến cuối cuộc đời!


NNT



Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
30 Tháng Mười Một 20249:07 SA(Xem: 118)
ta không lo công nghệ số sẽ bào mòn cảm xúc của con người; ta chỉ nên lo con người không biết khai thác thế mạnh của công nghệ số để làm giàu cho kiến văn, suy tưởng và cảm xúc của chính mình.
19 Tháng Mười Một 20243:45 CH(Xem: 151)
Thủy Phủ sẽ tràn đầy lòng yêu thương và vang tiếng cười khi con người hiểu biết thế nào là tâm lành và tâm thiện!
22 Tháng Mười 202411:32 SA(Xem: 481)
Tôi thấy lớp nhà văn, nhà phê bình độ tuổi trên dưới 40 hiện nay rất đáng nể, tôi tin là họ sẽ làm nên chuyện.
10 Tháng Mười 20241:03 CH(Xem: 378)
Thơ tài tình luôn luôn hiếm hoi và thường đến từ sáng tạo của những nghệ sĩ tài hoa.
26 Tháng Chín 20244:37 CH(Xem: 272)
Màu, khối, nét, bố cục, ánh sáng đã thay ông kể mãi những câu chuyện của con người.
27 Tháng Tám 202410:07 SA(Xem: 407)
Người nhạc sĩ đã gửi vào ánh sáng một tuổi thơ biết đi đứng, chạy nhảy.
21 Tháng Tám 202410:15 SA(Xem: 526)
Bài viết sau cùng của ca sĩ Quỳnh Giao
14 Tháng Tám 20245:17 CH(Xem: 462)
Đã đến lúc phải coi biên giới là một khái niệm mở, văn hóa cũng là biên giới. Mất văn hóa là mất nước.
Du Tử Lê Thơ Toàn Tập/ Trọn bộ 4 tập, trên 2000 trang
Cơ sở HT Productions cùng với công ty Amazon đã ấn hành Tuyển tập tùy bút “Chỉ nhớ người thôi, đủ hết đời” của nhà thơ Du Tử Lê.
Trường hợp muốn có chữ ký tác giả để lưu niệm, ở Việt Nam, xin liên lạc với Cô Sóc, tel.: 090-360-4722. Ngoài Việt Nam, xin liên lạc với Ms. Phan Hạnh Tuyền, Email:phanhanhtuyen@gmail.com
Ở lần tái bản này, ngoài phần hiệu đính, cơ sở HT Productions còn có phần hình ảnh trên dưới 50 tác giả được đề cập trong sách.
TÁC GIẢ
(Xem: 21407)
Tôi không biết phải bắt đầu từ đâu, ra sao, thế nào khi đứng trước khu rừng có quá nhiều những gốc lạ, quý? Khu rừng thuộc quyền sở hữu của người dựng thành đêm-từ-biệt…Trần.
(Xem: 16133)
Đề cập tới sự nghiệp âm nhạc giá trị của cố nhạc sĩ Phạm Đình Chương, nếu chỉ nói tới khía cạnh thơ phổ nhạc (dù cho ông được ghi nhận như một thiên tài) mà không đề cập tới những lãnh vực khác, tôi cho là một thiếu sót không thể tha thứ.
(Xem: 17791)
Tuy nhiên, thế hệ 1940-1950, cũng lại là thế hệ cung cấp cho văn chương miền Nam 20 năm, những bài thơ, những trang
(Xem: 10492)
Loạt bài của Nguyên Vũ / Vũ Ngự Chiêu được độc giả, nhất là giới quân nhân đón nhận nồng nhiệt
(Xem: 19031)
Ông là một nhà văn nổi tiếng của miền Nam.
(Xem: 5304)
Tôi mượn câu thơ kết trong bài 'Đêm, nhớ trăng Sài Gòn' của Du Tử Lê để làm tựa cho bài viết này, bài viết về ông: Du Tử Lê - một nhà thơ có tầm ảnh hưởng lớn đối với văn chương Việt Nam.
(Xem: 1988)
Nói một cách dễ hiểu hơn, thơ ông phù hợp với kích cỡ tôi, kích cỡ tâm hồn tôi, phù hợp với khả năng lãnh nhận, thu vào của tôi, và trong con mắt thẩm mỹ tôi,
(Xem: 2602)
Chúng tôi quen anh vào cuối năm 1972.
(Xem: 2378)
Anh chưa đến hay anh không đến?!
(Xem: 23704)
Giờ đây tất cả mọi danh xưng: Nhà văn. Thi sĩ. Đại thi hào. Thi bá…với con, với mẹ, với gia đình nhỏ của mình đều vô nghĩa. 3 chữ DU-TỬ-LÊ chả có mảy may giá trị, nếu nó không đứng sau cụm từ “Người đã thoát bệnh ung thư”.
(Xem: 20147)
Tình Sầu Du Tử Lê - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Phạm Duy - Tiếng hát: Thái Thanh
(Xem: 8983)
Nhưng, khi em về nhà ngày hôm nay, thì bố của em, đã không còn.
(Xem: 10075)
Thơ Du Tử Lê, nhạc: Trần Duy Đức
(Xem: 9352)
Thời gian vừa qua, nhà thơ Du Tử Lê có nhận trả lời phỏng vấn hai đài truyền hình ở miền nam Cali là SET/TV và V-Star-TV.
(Xem: 12532)
Triển lãm tranh của Du Tử Lê, được tổ chức tại tư gia của ông bà Nhạc Sĩ Đăng Khánh-Phương Hoa
(Xem: 31984)
Tôi gọi thơ Du Tử Lê là thơ áo vàng, thơ vô địch, thơ về đầu.
(Xem: 21635)
12-18-2009 Nhà thơ Du Tử Lê phỏng vấn nhạc sĩ Thân Trọng Uyên Phươn
(Xem: 26791)
Khi gối đầu lên ngực em - Thơ Du Tử Lê - Nhac: Tịnh Hiếu, Khoa Nguyễn - Tiếng hát: Đồng Thảo
(Xem: 24192)
Người về như bụi - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Hoàng Quốc Bảo - Tiếng hát: Kim Tước
(Xem: 23001)
Hỏi chúa đi rồi em sẽ hay - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Hoàng Thanh Tâm - Tiếng hát: Tuấn Anh
(Xem: 21140)
Khái Quát Văn Học Ba Miền - Du Tử Lê, Nguyễn Mạnh Trinh, Thái Tú Hạp
(Xem: 19055)
2013-03-30 Triển lãm tranh Du Tử Lê - Falls Church - Virginia
(Xem: 20285)
Nhạc sĩ Đăng Khánh cư ngụ tại Houston Texas, ngoài là một nhạc sĩ ông còn là một nha sĩ
(Xem: 17796)
Triển Lãm Tranh Du Tử Lê ở Hoa Thịnh Đốn
(Xem: 16853)
Triển lãm Tranh và đêm nhạc "Giữ Đời Cho Nhau" Du Tử Lê đã gặt hái sự thành công tại Seattl
(Xem: 26104)
Nhà báo Lê Văn là cựu Giám Đốc đài VOA phần Việt Ngữ
(Xem: 33383)
ngọn cây có những trời giông bão. ta có nghìn năm đợi một người
(Xem: 35677)
Cung Trầm Tưởng sinh ngày 28/2/1932 tại Hà Nội. Năm 15 tuổi ông bắt đầu làm thơ,