Châu Thụy, tái hiện bi kịch vượt biển trong “Vực Xoáy”

Hơn một năm trước đây, khi viết về Châu Thụy, “cha đẻ” của hệ phái “Bút Họa” đi ra từ “Thư Họa”, tôi đã trộm nghĩ, tôi sẽ không ngạc nhiên, nếu một ngày nào Châu Thụy làm thơ hay viết văn.

Tôi có ý nghĩ này khi nhận ra tính chất sáng tạo mạnh mẽ trong những bức “bút họa” phối hợp được cả hai lãnh vực đường nét và, chữ nghĩa.

Nhưng, khi nhận được bản thảo “Vực Xoáy” của Châu Thụy thì, tôi thực sự ngạc nhiên.

Tôi ngạc nhiên không chỉ vì khả năng kể chuyện của Châu Thụy. Chỉ riêng mặt này thôi, Châu Thụy đã khiến người đọc dễ lầm tưởng như thể bi kịch trong “Vực Xoáy” là một thứ hồi ký của chính tác giả. Khi “Vực Xoáy” được Châu Thụy đẩy tới những đỉnh điểm cao nhất của bi kịch thì, người đọc mẫn cảm, có thể chảy nước mắt.

Nhưng điều mang lại cho tôi sự ngạc nhiên lớn, lại chính là khả năng mô tả của Châu Thụy. Từ tả tình, tả cảnh, tả người, tới những ghi nhận sắc, bén của ông, khi bước vào phạm trù tâm lý người nữ, vốn phức tạp, vi tế…

Độc giả Việt Nam đa số không có thói quen phân biệt giữa một người kể chuyện (Story Teller) - - Là người chỉ chú trọng tới những diễn biến câu truyện mà, không hề bận tâm hay ý niệm gì lãnh vực mô tả. Trong khi với một nhà văn (Writer) thực sự thì, mô tả cũng là phần rất quan trọng. Nó làm nên khác biệt giữa nhà văn này với nhà văn khác, khi cùng ghi nhận tả một cảnh vật, một hiện tượng…Ở lãnh vực văn chương, tự hồi nào giờ, vẫn hiện diện một bức tường ngăn cách lớn, giữa hai loại nhà văn này.

Với tôi, qua “Vực Xoáy” Châu Thụy thực sự là nhà văn đúng nghĩa, ngay tự những chương sách thứ nhất của ông.

Đây là đoạn nhật ký thứ nhất của Vân (nhân vật nữ, trung tâm của “Vực Xoáy”,) qua khả năng “phân thân” của Châu Thụy:

“Ngày Tháng Năm...

“Hôm nay là ngày đầu tiên mình gặp anh. Không biết phải bắt đầu viết như thế nào đây? Sao tâm trạng mình rất lạ, cứ bồn chồn, nôn nao vui buồn lẫn lộn.

Khi anh đến, lúc mình đang nấu cơm ở phía sau. Anh đi cùng với ba người đàn ông khác, một người hơi đứng tuổi, còn hai người kia trạc cỡ tuổi anh. Anh cao ốm, trắng trẻo và hơi xanh xao. Sau khi được giới thiệu, mình cúi đầu chào mọi người. Một cái gì đó trìu mến từ trong ánh mắt và cử chỉ của anh. Tự dưng nhìn thấy anh, lòng mình bỗng xao xuyến, ngượng ngùng... thật kỳ lạ.

 Anh cao quá, mình cứ sợ anh sẽ va đầu vào khung cửa. Không biết vì lo lắng cho anh hay là vì lần đầu gặp gỡ?

Sao tim mình lại đập dồn dập lạ thường mỗi khi nhìn thấy anh?...”

Và đây, tác giả mô về một trong những bức tranh mà Vũ, nhân vật nam chính trong “Vực Xoáy” nói về những bức tranh được vẽ thời niên thiếu. Không vững tay, nhà văn sẽ khó diễn tả các khía cạnh chấp chới giữa đường nét và, thông điệp mà bức tranh đem lại. Bởi vì tranh là một vật thể chết. Nó không sinh động như cảnh vật, hoặc con người:

“Hồ Dzếnh không dùng thủ pháp của cây cọ hay màu sắc lộng lẫy mà vận dụng sức mạnh của ngôn từ, ông phác họa được những đức tính cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam. Còn riêng tôi, qua nét bút tôi vẽ lên tâm hồn cùng vẻ đẹp của người con gái thể hiện trên khuôn mặt đơn sơ mộc mạc, với những đường nét tinh khiết của nàng.

“Trong khung cảnh tĩnh lặng, những bức tranh với nét mực đen trên nền giấy trắng đầy vẻ huyền bí. Và dưới ánh trăng mờ ảo lùa vào từ bên ngoài qua những kẽ hở. Tất cả khởi động thêm nét đẹp lung linh, sinh động và rất quyến rũ. Tôi nhắm mắt lại để những cảm giác dịu dàng không thể diễn tả tiếp tục luân chuyển trong dòng máu. Và hình ảnh cô gái đó đang len lỏi vào tâm trí tôi, và ở lại mãi mãi…”

“Tôi cảm thấy bị cuốn hút bởi điều bí ẩn và miên man chìm sâu vào những suy tư đến khó hiểu. Mở lại những tấm hình đã vẽ, tôi không nhớ mình đã lặng ngồi như thế bao lâu, mà chỉ còn thấy ngọn lửa đam mê nghệ thuật đang bùng cháy trong tôi. Những hình ảnh móc nối, liên tục với nhau tạo nên một đoạn phim ngắn. Qua bao thăng trầm đổi thay của một thời thơ ấu không phải chỉ riêng nàng. Trong đó có cả tôi và những tâm hồn thơ ngây bất hạnh đang sống trong một thời điểm bi đát nhất, dứt khoát không có ánh sáng ở cuối một con đường hầm sâu hun hút...!”

Đoạn nhật ký thứ hai trong “Vực Xoáy” của Châu Thụy, với tôi, là một đoạn ghi nhận tâm lý người con gái mới lớn, trước rung động lạ lẫm nơi bậc thềm thứ nhất của một tình yêu mới chớm:

“Ngày Tháng Năm...

“Đã mấy hôm rồi, sao tâm trạng mình cứ nôn nao lạ thường. Mình nhớ hoài đến ánh mắt của anh. Ánh mắt đó đã cho mình một cảm xúc thật khó diễn tả, bồi hồi, vui buồn xen lẫn... Mỗi khi đi qua chỗ anh đang ở, mình cố gắng để không nhìn về hướng đó, nhưng mình có cảm tưởng hình như có một ai đó đang theo dõi. Vì cũng ở đó, mình đã gặp ánh mắt ấy, ánh mắt với bao nồng nàn, thu hút đã làm mình thật bối rối, thật rung động...

“Anh có biết là ánh mắt của anh luôn luôn in đậm trong tâm trí em không? Và khi làm việc ngoài vườn em không còn đủ tập trung, đầu óc suy nghĩ vu vơ đến xao lãng công việc. Để hôm nay, Ba cũng có thể nhìn thấy và ghẹo hỏi: ‘Ai lấy mất hồn con gái của tôi rồi?’ Mắc cỡ quá vì Ba đã nhận ra những thay đổi khác thường của em.

“Mình mong chờ tới giờ ăn, để được đưa mâm cơm ra chỗ anh ở, để nghe giọng nói của anh. Giọng người Bắc sinh trưởng trong miền Nam nghe là lạ, nhẹ nhàng nhưng cũng đủ làm cho mình lúng túng. Nếu như anh không kịp đưa tay ra đỡ, chắc mình run rẩy đã làm rớt mâm cơm. Mình cố gắng giữ vẻ tự nhiên.

“Xấu xí thế này, ai mà thèm để ý đến. Thật là hư!”

Mô tả một đêm mưa trong “Vực Xoáy”, là một trong những đoạn văn tả cảnh khá đẹp của Châu Thụy:

“Ngoài kia, mặt trời đã khuất, nhường lại ánh sáng cho một buổi chiều thu. Gió thổi mạnh từng cơn lành lạnh. Bầu trời bỗng trở nên đen thẫm và mưa bắt đầu như trút nước. Mưa càng lúc càng nặng hạt, tiếng vỗ của giọt nước đổ rào rào trên lá cây. Những tia chớp xé rách bầu trời, mang theo những tiếng sấm ầm vang. Bác Tâm, Vân và tôi chạy nhanh vào trong lều để trốn mưa. Chúng tôi ngồi bên bếp lửa hồng. Trò chuyện trong tiếng nổ tí tách của than củi hòa cùng tiếng nổ của những hạt bắp no tròn, trắng ngà. Như trong chuyện hoang dã, ba mái đầu ngồi chụm bên nhau trong căn lều thô sơ. Nhìn bên ngoài, làn mưa đang chia cách chúng tôi với cuộc sống hiện tại. Mặc cho mưa rơi, cho côn trùng bắt đầu rên rỉ. Riêng chúng tôi vẫn nhận được hơi ấm trong từng cõi lòng và trong từng lời nói của nhau. Thật đơn giản, một khoảnh khắc bình yên và thanh thản lạ lùng. Tiếng mưa vẫn rộn rã, bên làn sương nước dày đặc. Không ai đợi chờ, không ai vướng bận, cũng không ai hối hả hay vội vã, cứ như thể là rất rảnh rỗi. Tất cả đang mờ nhạt dần và tan biến vào hư không, chỉ còn dòn dã tiếng mưa rơi. Dường như thế giới đang tạo dựng một thiên đường riêng cho cả ba tâm hồn.”

Tôi có thể trích dẫn hàng chục đoạn nhật ký của Vân, linh hồn của “Vực Xoáy”; hay những mô tả đầy thi tính về sự vật của Châu Thụy…Nhưng tôi nghĩ, tôi sẽ thật không phải, thật có lỗi…nếu không dành quyền khám phá (quyền tối thượng) của người đọc!?!

Vì thế, tôi xin được ra khỏi bài viết này, với lời cảm ơn Châu Thụy. Cảm ơn “Vực Xoáy” đã cuốn hút tôi xuống tận đáy cùng cảm-thức hạnh phúc và xót xa, hân hoan và thốn đau trong “Vực Xoáy”…

Du Tử Lê

(Calif. Feb. 2015)

_________

Thêm một vài trích đoạn từ “Vực xoáy” / Châu Thụy.

“Vào khoảng chín giờ, trời nhá nhem tối. Vầng trăng vừa nhô lên. Chúng tôi rón rén đi hàng một từ nhà bác Tư trở ngược ra quốc lộ nối giữa Sài Gòn và Vũng Tàu. Những bóng người đổ dài như những bóng ma, chập chờn lên xuống theo từng bước bên cạnh tiếng côn trùng rên rỉ. Khi đến đầu hẻm, cô gái dặn mọi người ngồi khuất vào lùm cây và giữ im lặng. Ánh trăng sáng tỏ làm cuộc di chuyển của chúng tôi trở nên khó khăn hơn. Thỉnh thoảng có tiếng xe chạy vụt qua, chúng tôi cúi đầu tránh né bóng đèn xe quét tới. Một lúc sau vắng tiếng xe, chúng tôi lần lượt từng người chạy băng nhanh qua con lộ. Đi được một quãng xa, người con gái hướng dẫn giao chúng tôi cho Hưng đang đứng chờ sau một căn nhà lụp xụp bỏ trống. Hắn đưa mắt đếm từng người rồi ra hiệu cho chúng tôi đi theo. Chúng tôi lẽo đẽo đi qua những bờ đất hẹp, ngăn chia các vuông ruộng. Dù dưới ánh trăng vằng vặc, tôi vẫn bị trượt chân té lên té xuống nhiều lần, nhưng rồi lại đứng dậy, vội vã đuổi theo bóng người phía trước. Có tiếng chó sủa inh ỏi trong làng vọng ra, tôi thấy Hưng khom mình lao nhanh về phía trước, tôi bám sát anh cho đến tận bìa rừng. Bỗng Hưng đứng lại, ra hiệu cho chúng tôi ngồi chờ dưới một bụi cây cao rậm.

“Chung quanh là những rặng cây chà-là nằm im như một bức tranh bất động dưới ánh trăng. Tiếng côn trùng vang lên đồng điệu như một bản hợp ca trong đêm vắng. Nhìn lại sau lưng xa xa với những ánh đèn dầu leo lét, ở nơi đó có một căn nhà mà tôi đã được gặp người con gái khiến cho tim mình rung động... Tôi ngồi lặng im để tâm tư trở về với những hình ảnh thân yêu và nhớ lại từng cử chỉ sau cùng của Vân. Trước khi rời khỏi nhà Vân, tôi bước ra phía sau tìm nàng, để nói mấy lời từ giã. Vân đang ngồi bất động như một pho tượng bên thành giếng. Tôi bước lại gần và nhẹ nhàng ngồi xuống bên Vân, ân cần nói nhỏ:

"Anh cảm ơn em đã chăm lo cho anh những ngày qua..."

“Vân vẫn ngồi yên. Tôi nói tiếp:

"Không biết đến bao giờ mới gặp lại em.

“Tôi đang ngập ngừng thì Vân nói vội:

"Em mong anh đi bình yên và nhất định anh phải đi thoát.

“Tôi gật đầu, hiểu ý Vân nói.

"Em yên tâm, anh sẽ tìm cách báo tin về cho em ngay.

“Tôi hứa hẹn trong nghẹn ngào.

"Em ở lại cẩn thận nha. Tôi thiết tha nói lời từ giã.

“Vân kéo lấy bàn tay tôi, và dúi vội một cái túi nhỏ. Cầm tặng vật bé nhỏ trong tay, tôi không kềm chế được sự xúc động. Vân và tôi tuy ở cạnh nhau, cùng chia sẻ những vui buồn và những vất vả trong những ngày qua, chúng tôi vẫn giữ một khoảng cách. Nhưng trong giây phút cuối này, không nói ra chúng tôi đều cảm nhận rằng thật khó có ngày gặp lại! Tôi choàng tay ôm lấy bờ vai thon nhỏ của Vân và đặt môi lên tóc, còn Vân áp mặt vào ngực tôi thổn thức.

“Cả hai đứng chết lặng, trong một không gian nặng trĩu bao trùm khung cảnh chia ly. Thời gian như ngừng lại và dường như vũ trụ cũng ngừng quay, nhường chỗ cho những phút giây hạnh phúc cuối cùng! Tôi thấy mình như tan ra trong những giọt nước mắt của Vân thấm ướt qua ngực áo tôi trong tiếng nấc nghẹn ngào cho một cuộc tình ngắn ngủi.

“Tôi ghì chặt lấy thân thể nồng ấm của Vân. Mắt nhắm nghiền trong cái cảm giác lần đầu tiên ôm trong vòng tay một người con gái. Tôi không thể nào ngăn được những bồi hồi xao xuyến và cũng cảm thấy những rung động của Vân đang chuyền sang tôi. Tôi im lặng và không muốn nghĩ rằng sẽ chẳng bao giờ có được Vân trong vòng tay mình nữa! Một lúc lâu sau, tôi thì thầm bên tai nàng: ‘Đã đến giờ anh phải đi.’

“Vân lưỡng lự, nhẹ nhàng buông tôi ra và chạy vội vào trong nhà. Tôi đứng thẫn thờ một lúc lâu, vội bỏ cái túi nhỏ của Vân mới đưa vào túi áo khoác ngoài, cẩn thận như cất giữ một báu vật. Tôi áp bàn tay vào đó như muốn giữ lại hơi thở nồng ấm của Vân còn đọng trên ngực áo. Sau đó, tôi không còn thấy Vân đâu nữa cho đến khi bước chân ra tới đầu ngõ. Vừa đi, tôi vừa ngoái cổ nhìn lại. Bóng ai đó đang đứng tựa bên khung cửa trông theo, tôi có thể hình dung ra ánh mắt u buồn, tràn đầy tuyệt vọng đang nhìn tôi đăm đăm và cánh tay đưa lên như đang gạt nước mắt.

“Mọi cảnh vật phía sau đang nhạt nhòa. Hình ảnh Vân cứ chìm dần, từ từ càng xa khuất trong màn đêm. Tôi đã khóc. Những giọt nước mắt xót thương cho người con gái tôi vừa mới yêu, hay cho chính bản thân tôi, mối tình đầu đang lịm tắt? Khi biết rằng khó có ngày gặp lại Vân. Mọi sự rồi sẽ thay đổi khi mỗi người ở mỗi nơi, tôi bước đi mà trong lòng nặng trĩu với hình ảnh của người con gái tôi yêu...

 “Ngày Tháng Năm...

“Một thực tế... mình không bao giờ muốn chấp nhận nhưng thật sự đã xảy ra. Anh đến thật nhẹ nhàng và ra đi cũng thật lặng lẽ. Chính anh đã làm mọi thứ không còn nguyên vẹn như trước nữa. Tất cả giờ đang từ từ tan vỡ và chỉ còn lại những nỗi dằn vặt khôn nguôi.

“Sự tuyệt vọng đang tràn ngập trong tâm hồn, tuy rằng chẳng muốn khóc, nhưng sao nước mắt mình cứ tuôn rơi mỗi khi nghĩ đến anh. Dù biết rằng sẽ có ngày phải chia tay, nhưng mình vẫn không thể nào dằn được nỗi đớn đau. Anh, anh có biết rằng giờ đây em chỉ muốn giấu mình trong một nơi để khóc, vì em nghĩ rằng nước mắt sẽ làm vơi đi những đau thương tuyệt vọng, mà một mình em đang gánh chịu. Có phải hạnh phúc đến với em quá ngắn ngủi không anh?

“Từ khi gặp anh, em biết em đã yêu anh, em cảm thấy mình thật yếu đuối và trở thành khờ dại hơn bao giờ hết. Em đã mất hết sự tự tin và tính kiêu ngạo của mình. Và chính sự xuất hiện của anh đã cướp đi tất cả, đã hoàn toàn biến đổi trong em. Anh là người đầu tiên làm trái tim em rung động, và cho em cảm nhận được thế nào là tình yêu!

“Anh đi rồi, bây giờ căn nhà trở nên vắng lặng như những ngày anh chưa đến. Một không gian quá im lìm để em có thể nghe được tiếng thở dài của mình. Còn anh, thì đã muôn trùng xa cách!

“Lúc anh đi, đứng bên khung cửa, thấy bóng anh xa dần nơi đầu ngõ, cảnh vật bỗng trở nên nhạt nhòa và tan biến. Mình chỉ muốn chạy theo, ghì chặt lấy anh, nhưng mọi cử động như không còn theo ý mình nữa. Mình phải chạy vội vào phòng, mong sao Ba không nhìn thấy những giọt nước mắt đang chảy dài trên má. Ngày Mẹ chết, mình còn quá bé nhỏ nên đã không cảm nhận được nỗi đau mất Mẹ, mất đi cái tình cảm vô cùng thiêng liêng ấy. Giờ đây, tình yêu của mình vừa chớm nở thì đã vội chia lìa, để lại cho mình với muôn vàn tiếc nuối!

“Trước đó, mình không dám đối diện với ánh mắt tinh tường của anh, vì sợ anh đọc được những tình cảm mà mình đang cố gắng che giấu. Nhưng bây giờ, mình ước gì chỉ một lần, một lần thôi, được nhìn thấy anh, được nghe giọng nói trầm ấm. Những ngày qua mình đã không đủ can đảm để biểu lộ tình cảm, mình như đã bị anh thu hút ngay từ lần đầu gặp gỡ...

“Tình yêu này như những tia nắng ấm đang len lỏi vào từng kẽ hở của trái tim. Tất cả hình ảnh của anh vẫn in sâu trong tâm trí. Mình nhớ anh quá, nhớ đến da diết. Ánh mắt, nụ cười, cùng tất cả gì thuộc về anh. Mình muốn đóng khung những hình ảnh này thành một tác phẩm nghệ thuật, để nó tồn tại mãi mãi. Nhớ thật nhiều lúc có anh bên cạnh, bầu trời thật đẹp, bên những giọt nắng thưa, trong cái lều nhỏ ngoài ruộng. Ba đã tế nhị đi xuống bờ ao, dành không gian riêng biệt cho anh và mình.

“Với mình, anh là một người tuyệt vời. Số phận đã an bài? Mình vẫn tin rằng, định mệnh đã cho mình gặp được anh. Trong hoàn cảnh nghiệt ngã, đầy những bất hạnh này. Cho dù con người của hiện tại sống thiếu vắng tình cảm, bị phân hóa trong sự nghi ngờ lẫn nhau theo giòng đời chuyển đổi. Nhưng mình vẫn còn có anh là cả một thế giới bình yên đầy yêu thương. Ánh mắt anh nhìn mình thật chan chứa và thiết tha. Khi anh ngưng kể chuyện, mình vẫn còn ngẩn ngơ, vô tình cắn nát cọng rơm thơm ngậy trên đầu lưỡi. Làm cả không gian như ngừng lại, thế giới bé nhỏ hơn, còn lại chỉ có anh và mình, cùng giọng nói trầm ấm vẫn đều đều... trong buổi trưa nắng hạ…”

(…)

“Ngày Tháng Năm...

“Hôm qua là một ngày thật kinh hoàng. Mẹ mất rồi, anh ra đi, bây giờ đến lượt Ba bị bắt, chỉ còn lại một mình em cô đơn trong căn nhà đầy ắp những kỷ niệm... Làm sao mình có thể chống chọi và chịu đựng nổi? Mình sẽ phải làm gì trước bao thử thách đang đe dọa?

“Nỗi buồn xa anh chưa nguôi, lại phải đón nhận sự chia lìa với người cha thân yêu! Ba ơi, dù cho con có nhớ đến ánh mắt đầy dũng cảm của Ba lúc đó, nhưng vẫn không đủ cho con có thêm nhiều can đảm. Giờ đây con như là một con chim đã bị gãy cánh.

“Anh! Em đang âm thầm gọi tên anh, với hy vọng mong manh rằng nếu anh vẫn còn ở đâu đây. Hãy trở về với em, mang theo sự che chở và để cho em được tựa vào vai anh mà khóc cho vơi đi nỗi niềm khổ đau. Nhưng không thể được, anh cần phải đi thoát, em không muốn mình là kẻ ngăn bước chân anh. Đừng trở lại vùng đất nghiệt ngã này. Em luôn nghĩ đến hạnh phúc và tương lai của anh. Nếu đi thoát, xin anh giữ mãi cái túi nhỏ bé ấy vì nó đã gói trọn những thương yêu em dành cho riêng anh, và tâm hồn em thì còn bao la hơn thế nữa!

“Ước gì mình đã không gặp nhau, để rồi mỗi người trong chúng ta không phải mang theo một nỗi niềm riêng. Nhưng dù sao em vẫn cảm thấy gặp anh là một sự xếp đặt của Thượng đế, và em vẫn một lòng chờ đợi anh trong hy vọng. Nhất định sẽ có ngày mình gặp lại nhau…”

Châu Thụy, trích “Vực Xoáy”)