Tính giáo dục và, những hạt mầm thương yêu trong truyện nhi đồng của Nguyễn Ngọc Hoài Nam.

Kể từ cố nhà văn Tô Hoài, với hai truyện viết cho thiếu nhi rực rỡ là “Dế mèn phiêu lưu ký” (1941) và “O chuột” (1942); phải hơn hai chục năm sau, chúng ta mới có “Những giọt mực” (1968) thông minh, dí dỏm của Lê Tất Điều.

Khoảng lặng hay khoảng trống của lãnh vực truyện cho thiếu nhi đúng nghĩa, có sức quyến rũ lớn, theo tôi, phải đợi nhiều thập niên sau, chúng ta mới có một số nhà văn viết riêng cho tuổi thơ. Trong số đó, có Nguyễn Ngọc Hoài Nam. Tác giả của những truyện viết riêng cho thiếu nhi quyến rũ, cảm động, đầy tính giáo dục như “Con ma da sau vườn”, Chiếc xe đất nung”, “Học bơi” hay “Cú đấm thôi sơn”, “Giao thừa không đến muộn” …

Nếu Tô Hoài nhân cách hóa loài vật, để chúng trở thành những người bạn thân thiết một đời với người đọc (không phân biệt tuổi tác) thì, Lê Tất Điều nhân cách hóa sự vật, để mang đến cho độc giả những rung động trong sáng, dí dỏm, êm đềm. (Thì,) nhân vật của thế giới truyện thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Hoài Nam, lại chính là trẻ thơ. Con đường bất trắc, gian nan hơn cả.

Tại sao?

Bởi vì, với tôi, việc nhân cách hóa con vật hay một sự vật, tuy vẫn không thể ra ngoài phạm trù tâm lý (ứng dụng tâm lý con người) để “nhân vật” có được linh hồn, trái tim, hơi thở của sự sống. Nhưng cách gì thì, giữa độc giả và con vật, sự vật, đã được nhà văn nhân cách hóa, vẫn có một khoảng cách lớn. Đó là thực tế, người đọc không thể nhập vào “nhân vật” để cảm nhận mức độ tâm lý của các “nhân vật” trong truyện có bao nhiêu phần trăm phản ánh đúng thật, tâm lý con người.

Nhưng, khi một nhà văn viết truyện cho nhi đồng mà, chọn nhân vật của mình chính là trẻ thơ, thì bằng kinh nghiệm mỗi cá nhân, người đọc, sẽ rất dễ dàng lượng giá khả năng ứng dụng tâm lý của tác giả vào các nhân vật nhi đồng ấy.

Là người trong quá khứ cũng từng viết dăm ba truyện cho thiếu nhi, tôi hiểu, khi chọn con đường “trực diện” với các nhân vật thuộc thế giới trẻ thơ, nhà văn sẽ rất dễ thất bại nếu không nắm vững tâm lý nhân vật thiếu nhi của mình.

Nhà văn cũng sẽ không mang lại cho người đọc những lượng phù sa ý nghĩa cần thiết, nếu bên cạnh khả năng nắm vững tâm lý thiếu nhi mà, truyện lại thiếu mạch ngầm giá trị giáo dục, xây dựng trên căn bản tương đối đơn giản (thích hợp với tuổi thơ) là tình cảm gia đình: Ông bà, cha mẹ, anh chị em, sân trường, bạn học, lối xóm…

Vẫn theo tôi, may mắn thay và, cũng hạnh phúc thay, khi Nguyễn Ngọc Hoài Nam, là nhà văn viết truyện tuổi thơ (đúng nghĩa) tự thân, đã có được cho Nguyễn những đòi hỏi, để truyện nhi đồng của Nguyễn, chẳng những khiến người đọc (lớn tuổi) thấy lại chân dung tuổi thơ mình trong truyện mà, chúng còn có thể chắt ra những giọt lệ rưng rưng, cảm động bên bờ những con chữ chứa đựng rất nhiều phù sa giáo dục, hạt mầm thương yêu, chia sẻ, hy sinh cho kẻ khác.

Không nói tới những truyện nhi đồng khác của Nguyễn Ngọc Hoài Nam, đã được nhiều nhà phê bình nói tới, như truyện “Con ma sau vườn”, hay “Giao thừa không đến muộn”… Ngay với truyện “Thuốc tiên” mà tôi đang có trước mặt, thì, đó cũng là một truyện có đầy đủ cá tính, phẩm chất nhà văn viết về tuổi thơ, rất đáng trân quý của tài năng Nguyễn Ngọc Hoài Nam.

“Thuốc tiên” vẫn là một truyện đơn giản, (dễ đọc với trẻ thơ), xây dựng trên nền tảng một gia đình nghèo. Nhưng tình thương yêu, tính hy sinh tự nhiên, hồn nhiên tới cảm động của tất cả mọi nhân vật trong truyện, từ ba má của “thằng Ba”, nhân vật chính, tới mấy đứa em của nó, như “con Tư” hay “thằng Năm”…

Câu chuyện xoay quanh một cơn sốt của thằng Ba (như một may mắn hiếm hoi); vì nhờ thế mà thằng Ba, cũng như các em nó, mới có… cơ hội nghĩ tới một tô hủ tíu!…

Nguyễn viết:

“… Ở miền quê ngoại thành này, cái quà cái bánh chỉ là vài cục kẹo đục, dăm khúc mía lau, mấy trái ổi xá lị. Có bao giờ nó dám nghĩ dám mơ được ăn hủ tíu đâu, nếu như không ốm. Mà đám trẻ miền quê như nó đâu có dễ ốm. Cứ mình trần đầu trần trùi trụi nắng mưa, khỏe phây phây. Họa hoằn lắm cả năm mới cảm sốt một lần. Cũng là chừng ấy thời gian mới được biết đến hương vị thơm ngon của nước lèo xá xíu bò viên. Ốm, nhưng đã, nhưng khấp khởi chờ nôn nao đợi là vậy. Được bố gỡ cái thèm thuồng mắc míu hai ngày nay trong lòng, đêm đó dù còn sốt nhưng nó ngủ ngon hơn. Hai đứa em của nó cũng vậy, ngủ mà cứ mớ: “Hủ tíu! Hủ tíu!...”

Không ngừng lại ở “phân cảnh” tô hủ tíu mơ ước đi vào… giấc mơ của anh em thằng Ba ở mức làm cho người đọc nhạy cảm có thể mủi lòng, Nguyễn đẩy hủ tíu trong mơ của mấy nhân vật nhi đồng của ông, lên tới “đỉnh cao” hiện thực là sự có mặt… kỳ diệu các tô hủ tíu đó:

“… Bảy giờ rưỡi. Bố vẫn chưa về. Càng lúc nó càng hồi hộp, căng thẳng. Cả hai đứa em nó cũng ngồi ở bậc cửa ngóng ra ngoài đường. Thường bữa nào bán ế lắm bố mới về trễ vậy. Mà bán ế thì bữa tối có khi còn không có, nói gì đến hủ tíu. Hơn tám giờ tối. Mẹ nấu cơm xong, tới sờ trán nó làm nó giật mình. - Hết sốt rồi. Con đói không? - Con chưa đói. Con còn nóng đầu mà mẹ. - Trán mát nhiều rồi. Ngày mai là hết ốm. - Nhưng con còn mệt… - Vậy hả. Hay con ăn đỡ miếng cơm nhé? - Dạ thôi… con chờ bố… - Chắc bố cũng sắp về. Nếu đói nói mẹ lấy cơm ăn đỡ. - Dạ! Hai mẹ con đang trò chuyện thì con Tư và thằng Năm đồng thanh reo lên: - Bố về! Bố về! Thằng Ba quên cả mệt, quên cả đầu chỉ còn hâm hấp nóng, bật ngồi dậy nhìn ra ngoài, thấy bố dắt xe đạp chở thùng kem dựng ở góc nhà. Nó chăm chăm theo dõi từng động tác của bố, đến khi bố mở thùng kem lấy ra bịch hủ tíu đưa cho mẹ, nó mới vỡ òa vui sướng, tan biến hết những hồi hộp lo lắng trong lòng suốt ngày hôm nay. Hai đứa em nó líu tíu theo mẹ cầm bịch hủ tíu ra sau bếp, rồi líu tíu đi sau mẹ bê tô hủ tíu đến bên giường cho nó. Con Tư và thằng Năm mon men lại gần, cần cổ chạy lên chạy xuống vì nuốt nước miếng, ngước ánh mắt thèm thuồng nhìn anh: - Anh Ba nhớ chừa nước lèo với tóp mỡ cho tụi em trộn cơm ăn nhe. - Ừ, chờ anh ăn xong anh cho. Ba anh em ngồi vây quanh cúi nhìn tô hủ tíu. Vẫn như thông lệ, đứa ốm chỉ được ăn hủ tíu với thịt xá xíu, còn nước lèo chừa cho mấy đứa còn lại trộn cơm chia nhau. Đâu dễ gì có được một bữa cơm trắng trộn nước lèo hủ tíu. Một đứa ốm cả bầy được nhờ. Hai đứa em nó chờ đợi mong ngóng theo nó suốt ba ngày nay là vì vậy. Thằng Ba hít hà hơi khói nóng bốc lên thơm phức phà vào mặt vào mũi, những mệt mỏi cảm sốt cuối cùng bay vèo hết sạch sành sanh. Nó chậm rãi cầm muỗng múc một chút nước lèo đưa lên miệng nhấm nháp. Vị ngọt vị béo tan trong lưỡi, xuống cuống họng, rồi lan ra khắp người. Lâu lắm rồi, hơn một năm trời nó mới lại được thưởng thức món thuốc tiên này…”

Nhưng “cao trào” cảm xúc, khiến người đọc là tôi, nghe lòng mình dấy lên nỗi niềm bùi ngùi, thương cảm thì một “phân cảnh” khác, vẫn trong mạch chảy của thương yêu, chia sẻ, lại bất ngờ hiện ra:

“Đang lâng lâng ngây ngất thì nghe tiếng bố mẹ nói chuyện thì thào sau nhà: - Sao bố về trễ vậy? - Tại phải lấy thêm kem, chạy xa thêm, bán ráng chút mới đủ tiền mua hủ tíu cho con. Thằng Ba nghe xong khựng lại, lòng nó chợt chùng xuống cái uỵch, có cái gì đó ứ nghẹn ở cổ. Vị ngọt vị béo của muỗng nước lèo biến đi đâu mất tiêu, thành ra cái vị gì đắng ngắt trong miệng. Bố từ nhà sau đi lên. Nhìn bố, nó thấy bố phờ phạc mệt mỏi hơn mọi ngày, cảm giác hối hận nặng chịch trong lòng. Bố ngạc nhiên: - Con sao vậy? Sao con không ăn đi? - Dạ… - Con ăn đi, không nguội bây giờ - Mẹ nói thêm vào. - Dạ… Con hết sốt rồi. Con khỏe rồi. Con không cần ăn nữa… Bố mẹ nhìn nhau, rồi nhìn nó như hiểu ra điều gì, cười âu yếm: - Con chưa khỏe đâu. Không ăn ngày mai ốm trở lại, nghỉ học mất bài nữa. Thôi ăn đi con! - Con… khỏe hẳn rồi. Tô hủ tíu này… bố ăn đi… - Bố mẹ khỏe mà, ăn gì cũng được. Mà bố mẹ thích thì ăn lúc nào chẳng được. Thôi vậy nè, con với hai em ăn chung đi cho vui. Thằng Ba nhìn hai em, rồi nhìn bố mẹ, lòng ấm áp với tình cảm thương yêu của cả nhà dành cho nó. Lần đầu tiên sau mấy ngày nằm bệnh, nó mới thấy trong người khỏe khoắn tươi tỉnh đến vậy. Không còn ê ẩm nhức mỏi, không còn hâm hấp nóng. Nó chợt hiểu, chính tình thương yêu đó mới thật sự là thuốc tiên giúp cho nó hết bệnh. Nó bưng tô hủ tíu đến trước mặt con Tư và thằng Năm, hai đứa em cũng đang ngước đôi mắt vừa trìu mến vừa thèm thuồng nhìn nó: - Cho hai đứa nè, ăn hết đi, nhớ chừa nước lèo cho anh trộn cơm.”

.

Tôi biết, trích dẫn của tôi, có phần hơi dài! Nhưng tôi tự thấy, nếu trích dẫn ít hơn thì, giống như tôi đã lấy bớt từ tô hủ tíu của anh em thằng Ba chút nước lèo mà, nó đã nhắc nhở các em nó hãy chừa lại cho nó, để… “trộn cơm”.

Và, tôi nghe có một chút gì cay cay trong mắt mình.

Du Tử Lê,

(Calif. 29 tháng 2-2016)