Trò chuyện với nhà văn Văn Quang (Kỳ 10)

Lưu Trí Đạt

Là một quân nhân, khi viết những truyện về lính, ông có bị một áp lực nào ở trên không? Thí dụ sự kiểm duyệt ngầm của các sếp, hay có một áp lực từ lương tâm, thí dụ ông đã che dấu những điều không nên nói, có thể làm ảnh hưởng đến quân đội, tập thể nơi ông đang phục vụ. Về chế độ kiểm duyệt hồi đó, những tác phẩm của ông có bị cái kéo của kiểm duyệt không? Nếu có ông có thể nói cụ thể là tác phẩm nào?

Nhà văn Văn Quang trả lời:

Câu hỏi của ông sâu sắc lắm. Ông “khai thác” đến tận cùng tâm tư của tác giả. Trước hết tôi cần phải nói ngay rằng ở trong Quân Đội VNCH trước đây không hề có chuyện các “sếp” can thiệp vào cuộc sống riêng tư của người khác, nhất là trong lãnh vực “làm văn nghệ” nói chung. Thế nên tôi không bao giờ chịu áp lực nào về sự kiểm duyệt từ các vị chỉ huy của tôi. Cũng chẳng bao giờ các “sếp” ngỏ ý phê bình những gì tôi viết dù đăng báo dân sự hay báo quân đội. Trừ khi sếp cũng là bạn, chúng tôi mới bàn luận đến tác phẩm của nhau.

Về áp lực từ nội tâm, không tránh khỏi bạn ạ. Viết về cái tốt hay cái xấu đều khó như nhau. Viết về một nhân vật tốt quá sẽ trở thành những ông thánh. Viết xấu quá có thể sẽ chỉ tỏ rõ lòng thù hận không đáng có. Những điều đó trở nên không thật. Tất nhiên là quân nhân, tôi phải yêu quý, trân trọng tập thể ấy. Phải ý thức được cái gì gây ảnh hưởng không tốt cho quân đội.

Khi đặt một vấn đề nào đó, đều có mặt phải và mặt trái của sự việc. Thí dụ nói đến đời sống quân nhân, nói đến sự hào hùng anh dũng, tình yêu quân ngũ, tình yêu đồng đội không thôi là chưa đủ, có thể coi là phiến diện. Quân nhân không phải là những ông thầy tu và cũng không ai thập toàn cả. Cho nên vẫn có những cái không tốt hay nói thẳng ra là những cái xấu (cái xấu tầm thường và bình thường) của con người như lòng ghen ghét đố kỵ, sự hợm hĩnh kiêu ngạo... Vậy nói bao nhiêu, nói thế nào cho đúng... Đó là thứ áp lực của lương tâm người cầm bút như bạn nói. Tôi đã hết sức cố gắng gạn lọc để nói được một phần trong tác phẩm của mình. Điển hình như trong Chân Trời Tím, bên cạnh những nhân vật như Phi, như Điền còn có nhân vật như ông Minh. Và tôi cũng đã nói chung khi quân đội bị lôi kéo vào những chuyện có tính chính trị, phe phái. Trong một cuộc đảo chính, “quân ta bắn quân mình”, tôi đã khẳng định: “QUÂN ĐỘI KHÔNG PHẢN BỘI AI CẢ, CHỈ CÓ NGƯỜI TA LỢI DỤNG QUÂN ĐỘI MÀ THÔI”. Xin ông đọc đoạn cuối trong CTT đang đăng trên báo Người Việt - Cali. Tôi đã nói được một phần tâm tư của mình và hy vọng đó cũng là tâm tư của rất nhiều đồng đội của tôi.

Tuy nhiên, tôi cũng thành thật thú nhận với ông là áp lực này luôn đè nặng lên con tim người cầm bút. Đôi khi đặt một vấn đề nặng quá sẽ làm mình ân hận. Đặt nhẹ quá thì không đủ. Áp lực đó sẽ là lâu dài.

Về lưỡi kéo kiểm duyệt của Bộ Thông Tin hồi đó cũng tùy giai đoạn, tùy đối tượng phải cắt bỏ nhiều hay ít thôi. Truyện của tôi thường là những tiểu thuyết tình cảm nên thường chẳng có gì đáng phải kiểm duyệt. Cả đến những phóng sự và tiều thuyết phóng sự của tôi cũng là những sự thật được phơi bày nên không bị lưỡi kéo cắt xén. Vả lại hồi đó đôi khi gặp “trục trặc”, tôi cũng có thể giải thích, tranh luận với người kiểm duyệt nên mọi chuyện đều có thể “thông qua”.

Cô bé khôn vặt

Thưa chú, cháu có hai câu hỏi:

a. Những cuốn truyện được quay thành phim của chú, thế nào mà chẳng có chuyện bên lề thú vị. Ai mà chẳng tò mò muốn biết những chuyện đó (cháu mà hỏi câu này thì có nhiều người thích lắm). Bây giờ chuyện đã qua lâu rồi, chú kể đi (để nhờ chú mà mọi người cám ơn cháu). 

b. Thưa chú cháu nghe nói, các nhà văn, nhà thơ thường bày tỏ, trang trải cõi lòng của mình qua những nhân vật trong tác phẩm của họ. Những tình tiết trong truyện đôi khi cũng là ước mơ...không đạt của họ. Chú có vậy không? Nếu có chú chú "chỉ" cho cháu đoạn nào? ở đâu? nhân vật nào? Chú có dám trả lời thật không? chú có ...s..ợ...CÔ không?

Nhà văn Văn Quang trả lời:

a/ Cái nick name của cháu sao mà đúng quá vậy? Chú là người có truyện để các hãng phim mua bản quyền quay thành phim chứ chú có phải là nhà sản xuất phim đâu. Chỉ có vài cuốn phim, chú đi theo để giúp đỡ đạo diễn về những đoạn có liên quan tới quân đội hoặc bạn bè rủ thì đi cho biết hoặc làm một cái phóng sự ngắn vậy thôi. Những chuyện bên lề chú cũng chỉ biết ít thôi, song nay cũng quên nhiều rồi. Cô bé khôn vặt “tha” cho chú đi. Chú kề cho cháu nghe một chuyện vui thôi nhé.

Hồi chú Hùng Cường nhận đóng vai chính trong phim CTT, hôm gặp chú ở khách sạn Continenal, nơi quay phim, chú Hùng Cường ghé tai chú nói nhỏ: “Anh ơi, cái lon hạ sĩ nhất nó ra sao và đeo ở đâu. Anh dẫn em đi mua được không?” Thế là chú phải đưa chú Hùng Cường ra tiệm An Thành ở trước cửa chợ Bến Thành mua “lon cai sếp” và phải gắn lon cho chú ấy đóng phim. Trẻ con và cả người lớn kéo nhau ra xem mặt chú Hùng Cường đông quá, chẳng ai chịu nhìn chú cả. Thế có buồn không?

Đôi chỗ vài mẩu chuyện như thế này, khi viết về bạn bè chú trong loạt bài “Lẩm Cẩm Sài Gòn thiên hạ sự”, chú cũng đã nhắc đến như trong đoạn chú nói về đạo diễn Hoàng Anh Tuấn và cuốn phim Ngàn năm mây bay (có người gọi là phim Ngàn năm máy bay đấy). Cháu chịu khó đợi khi sách này xuất bản sẽ đọc nhé.

b/ Về câu hỏi thứ hai, tất cả những nhà văn nhà thơ trang trải nỗi lòng mình trong tác phẩm, qua những nhân vật là chuyện thường tình, nếu không thế thì viết để làm gì? Riêng chú, trang trải tâm tư mình rải rác trong hầu hết những truyện dài truyện ngắn của chú nên không thể chỉ rõ trong một đoạn hay một tác phẩm nào. Kể cả những ước mơ không đạt hoặc những điều đã đạt được biến thành kỷ niệm cũng được thể hiện trong đó. Chú chỉ tiết lộ với cháu “bí mật” này, đôi khi chú có những kỷ niệm riêng tư với một ai đó... chú đã phải “dàn trải khéo léo” để chỉ có 2 người biết thôi. Nó là một tình tiết rất hợp lý trong truyện, nhưng lại là của riêng mình. Như thế thú vị hơn, phải không cháu? Chú nghĩ nhiều nhà văn cũng có lối “chơi chữ” này.

Cháu thử hỏi 10 ông viết văn làm thơ xem có ông nào không sợ CÔ không? Nếu có, cho chú gửi lời bái phục. Nhưng sợ như thế nào mới là điếu đáng nói. Sống với nhau phải tương kính mới là đúng. Nếu “kính” quá mới thành sợ. Thế nên chú cứ “kính đủ đô” thôi, gọi là “nể” thì đúng hơn. Như thế vui vẻ cả làng. Cháu oái oăm thật đấy.