Trò Chuyện Trên Mạng Với Nhà Văn Hoàng Chính (Kỳ 10)

Nini:

- Giữa nhân vật chính mà ông xây dựng trong các tác phẩm của mình và nhân vật HC ngoài trang viết có khác nhau không?

Hoàng Chính:

Phải chăng Nini muốn nói: con người thật của tác giả ngoài đời sống và con người của tác giả biểu lộ qua văn chương có khác nhau lắm không? Hay nói một cách đơn giản là có phải nhân vật của hc và tác giả hc là một?

Bạn thân mến. Người đọc có khuynh hướng nhìn nhân vật ra tác giả. Còn nhớ, sau khi đọc truyện “thiên thần,” một độc giả hỏi (qua email): Chú ơi thiên thần của chú về chưa. Tôi chẳng biết trả lời sao. Rõ ràng là độc giả ấy nhìn người đàn ông tốt (hay xấu) số trong truyện (gặp được thiên thần) kia thành tác giả mất rồi.

Phải thú nhận là nhân vật chính tôi tạo ra trong tác phẩm của mình phảng phất bóng hình tôi. Nhân vật nói giùm tôi những điều tôi không thể nói ra. Như vậy, qua góc nhìn ấy, nhân vật và tác giả rất gần gũi với nhau.

Chiều chiều ra đứng ngõ sau, ngóng về quê mẹ ruột đau chín chiều… Có những câu ca dao, những điệu hát ru nghe đi nghe lại cả ngàn lần nhưng lần nào cũng làm tim tôi rối nhịp. Này nhé: Ai phụ tôi có đất trời chứng giám, cái phận tôi nghèo tôi chẳng dám phụ ai. Tưởng giếng sâu tôi nối sợi dây dài; ai ngờ đâu giếng cạn, tôi tiếc hoài sợi dây. Tôi nghĩ nếu tôi là người con gái phải đi lấy chồng xa, hay là người đàn bà bị phụ tình, chắc tôi không thể nào sống nổi. Và tôi thương những người nữ ấy bằng thứ tình cảm không thể diễn tả bằng ngôn ngữ đời thường. Tâm trạng ấy giúp tôi cắm cúi viết hoài, viết mãi cho tới khi hoàn tất cuốn Thư Tình Viết Muộn. Nhân vật đàn ông trong truyện ấy làm giùm tôi cái việc tôi ngại ngần ngoài đời sống. Viết xong, đọc lại, tôi thấy lòng bình yên; như thể mình đã làm được điều gì đó cho những người con gái phải “ngóng về quê mẹ” mỗi cuộc nắng tàn.

Vậy thì có thể nói rằng nhân vật của hc là người đại diện cho hc, nói lên những điều hắn ta muốn nói. Tuy nhiên nhân vật của hc và hc khác xa nhau: chốn này tác giả lận đận, lao đao hơn nhân vật; chỗ kia nhân vật gánh hộ tác giả gần hết những bất hạnh của kiếp người.

Nini:

- Cứ là nhà văn nhà thơ thì là người tử tế, ông có nghĩ thế không?

Hoàng Chính:

Thưa không. Không thể cứ là nhà văn nhà thơ thì là người tử tế. Cũng như không thể kết luận ngay rằng cứ là thầy tu thì thánh thiện. Tôi cho rằng chỉ những người không tử tế mới quả quyết (và bắt người khác phải công nhận) rằng họ tử tế. Có câu chuyện kia về một người đàn bà bị truy tố vì tội hành hung. Khi quan tòa hỏi, “Tại sao bà lại đánh chồng bà tới chảy máu đầu như thế?” Bị can trả lời, “Lỗi tại ông ấy; tôi đã tìm hết cách giải thích cho ông ấy rằng tôi là người đàn bà hiền thục nhưng ông ấy không nghe.”

Năm 1978, hồi mới tất tả khăn gói xuống Kiên Giang nhận nhiệm sở, tôi ở trọ nhà một anh dược sĩ (Anh chị Trương Vĩnh Thế ơi, cho tôi gửi thêm một lần, lời cám ơn...) Nhà chật. Vợ chồng anh ấy ngủ phòng trong, tôi với thằng bé con bốn tuổi ngủ trên chiếc giường tre bên ngoài, và gần sát cửa ra vào là chiếc ghế bố của một ông nhà thơ kiêm nhạc sĩ. Ba đứa chúng tôi cà phê, cà pháo với nhau những sớm mai; cụng ly, khua đũa với nhau những chiều tà không biết bao nhiêu lần một cách chân tình. Lúc ấy, để chuẩn bị mở phòng mạch, tôi chắt chiu dành dụm mua dần một số thuốc tây. Một buổi tối trở về nhà trọ, không thấy bóng ông thi-nhạc-sĩ đâu. Hỏi chủ nhà, chủ nhà cũng không biết. Mở cái túi vải đựng quần áo, thuốc men, sách vở ra. Những hộp thuốc đã chắp cánh, mù tăm. Lúc đó tôi mới nhớ lại khóe cười khác lạ và cái câu bóng gió của anh bạn bác sĩ đã làm việc ở bệnh viện ấy trước tôi cả năm trời, khi nghe nói tôi ở trọ cùng với ông nhà thơ-nhạc sĩ kia, “Tính ông ấy nghệ sĩ lắm!”

Lân la chợ trời khu bán thuốc tây nghe thiên hạ kháo nhau mới mua được mẻ thuốc giá rất hời của ông thi-nhạc-sĩ quen tên. Lòng tôi hoang mang như đứa trẻ đi lạc, đứng trước ngã sáu, ngã bẩy, chẳng biết chọn hướng nào. Không buồn vì mất hết số thuốc chắt chiu dành dụm; không buồn vì phải vượt qua không biết bao nhiêu trạm kiểm soát mới mang được thuốc men từ Sài Gòn xuống Kiên Giang; cũng không buồn vì cái hí hửng có thuốc ngoại chữa cho bệnh nhân bị dập tắt; mà ngẩn ngơ vì tên trộm ấy là nhà thơ, người mình quen biết và trọng vọng. Loại người có trong lòng tôi một chỗ đứng trang trọng và riêng biệt.

Sau này tôi gặp khá nhiều nhà thơ, nhà văn có tâm hồn và cách cư xử nghệ sĩ như vậy, nhất là khi tiền bạc vướng vào những quen biết, những tình thân, những mối quan hệ. Những người viết văn, làm thơ phải dan díu với chuyện tiền bạc khi đem tác phẩm của mình đi in. Trong thị trường sách vở, có nhiều nhà văn, nhà thơ biến thành lái buôn, ăn nằm với những đồng đô la và da họ cũng đổi mầu xanh, đỏ.

Ông bạn nhà thơ nghệ sĩ kia để lại trong tôi một kỷ niệm không sắc mầu. Tôi áy náy giùm ông ta vì biết tại túng thiếu ông mới phải làm liều và mừng cho ông ta bởi khi làm liều ông ta không nhân danh những câu thơ, những bài nhạc ông viết. Ngày nay người ta không được như thế, bạn Nini có tin điều đó không?

Nhưng thôi, vẩy thêm mực vào bức tranh mầu tối cũng chẳng minh chứng được gì hơn.

Bạn thân mến, tuy nhiên tôi ngờ rằng câu hỏi của bạn không đơn giản như thế. Tôi đoán có thể bạn muốn nói đến sự tử tế của nhà văn, nhà thơ trong tác phẩm của họ. Nếu vậy, phải chăng nhà văn tử tế là người kể những câu chuyện có luân lý, đạo đức đính kèm; những truyện ngắn, truyện dài có hậu. Để người đọc không bị mất niềm tin sau khi đọc tác phẩm. Nếu hiểu tử tế là như thế thì sẽ khó cho người viết văn làm thơ biết chừng nào, bởi những tác phẩm hư cấu không thể rập khuôn theo những quy ước, nhân vật không bắt buộc phải cư xử tử tế trong thế giới của họ. Và nhà văn viết những tác phẩm có hậu sẽ trở thành nhà luân lý; thành thầy (cô) giáo dậy Công dân giáo dục.

Ấy là nói về nhà văn; với nhà thơ có thể không là như thế. Thơ bắt nguồn từ cảm xúc và phần lớn đi qua ngã trái tim, rất ít khi rẽ ở khúc quanh để đi qua khối óc, rồi tràn ra trang giấy. Thơ có ít chất hư cấu hơn văn xuôi, nhưng cảm xúc vẫn phải là có thật. Cảm xúc về một nỗi đau chẳng hạn - có thể là của chính tác giả hay của người khác - luôn khởi đầu là cảm xúc thật. Rồi từ đó “chuyển thể” thành thi ca. Những người làm thơ ấy được xem như lương thiện (hay tử tế). Ngược lại, những bài thơ bắt nguồn từ cảm xúc giả tạo (viết theo yêu cầu nào đó) là những bài thơ bất lương. Giả dụ bây giờ tôi viết những câu thơ thương tiếc ông Kim Jong Il, thì tôi không còn là người làm thơ tử tế, bởi thật lòng tôi có biết gã Kim ấy là ai đâu.

Tóm lại, tử tế ngoài đời sống là điều người ngoài có thể nhận ra được khi có cơ hội tiếp xúc với nhà văn, nhà thơ; còn tử tế trong văn chương, ngoài nhận xét của chính nhà văn, nhà thơ ấy ra, mọi phán quyết của những kẻ chung quanh chỉ là võ đoán.

Rất cám ơn bạn Nini và những câu hỏi đầy khúc mắc đã cho tôi cơ hội cay cú với chuyện xưa (mãi tới giờ mới nói ra được) và giúp tôi tiếp tục thanh thản lật những trang sách đời bằng mười đầu ngón tay còn nhức vết gai đâm.