Nơi cuối cùng ba tôi đến.

Sáng nay, ngày 2/10.2017; trời mưa rả rích; chung cư cao tầng lại có một đám ma không kèn trống, buồn lại càng buồn. Mở di động, trên FB có bài của anh - nhà văn Mang Viên Long viết về cha mình. Tôi cảm động lắm. Bao giờ cũng vậy, anh là người sống trọn tình, trọng nghĩa với ba tôi; tôi rất cảm ơn anh về bài viết.

Cách đây 19 năm (15/8 âm lịch nhằm ngày 5/10/1998 dương lịch), ba tôi-nhà thơ Yến Lan đã vào cõi vĩnh hằng. Thật là một sự trùng hợp ngẫu nhiên, ông là linh lân trong tứ linh thuộc miền “đất võ trời văn) của Bình Định; lại ra đi đúng vào rằm trung thu. Khi còn sống, cứ mỗi độ rằm trung thu sắp đến thì mẹ tôi chộn rộn, luôn nhắc nhỡ các con ở xa về làm giỗ cho cha. Ngày giỗ năm nay mẹ tôi không còn để nhắc nhỡ, chúng tôi lại ở hai đầu đất nước, tuổi cũng đã cao, sức khỏe lại có vấn đề nên chị em tôi chủ trương ai ở đâu giỗ đấy. Chắc giỗ ở quê năm nay buồn lắm!

Cứ mỗi lần nhớ lại ngày đi xa của cha, lòng tôi lại thấy cảm thương. Chết rồi thì nằm đâu chẳng được, miễn quê hương nhã ý cho nơi để đến. Nơi cuối cùng ba tôi đến là nghĩa trang ở Huyện, nay lên thị xã rồi. Xét ra quê hương cũng có đôi chút ưu ái cho nhà thơ rồi đấy chứ! Còn nếu đem so sánh với cụ Phan Khôi thì ba tôi có lẽ còn may mắn hơn nhiều, vì bây giờ gia đình ông cũng chưa tìm được mộ phần của ông. Năm ông mất; do có trận cuồng phong của cái gọi là NVGP đã không cho ông một chỗ nằm tử tế! Ông là chí sĩ yêu nước, đa tài nhưng do không gặp thời!!!

Nhưng giá như bức điện này đến sớm hơn thì có lẽ số phận ba tôi có thể khác đi:

“Chúng tôi được biết, trước khi mất, nhà thơ Yến Lan có để lại một di chúc và tỏ ý mong muốn về nơi an nghỉ cuối cùng. Chúng tôi kính mong các đồng chí giúp đỡ để ý muốn cuối cùng của nhà thơ xuất sắc của chúng ta được toại nguyện. (Nguyễn Hữu Thỉnh)”

Nội dung bức điện khiến tôi tiếc từ bấy đến giờ! Song le, chắc gì điện của ông Nguyễn Hữu Thỉnh–Chủ tịch Hội nhà văn VN đến sớm hơn thì liệu có tác động gì đến các nhà lãnh đạo trẻ của quê Bình Định, vì “Vua cũng phải thua lệ làng” mà!!!

Nhà thơ Chế Lan Viên từng tâm tình với bạn văn:

“Chính Yến Lan đã dẫn dắt tôi vào làng thơ” điều đó càng chứng tỏ suy nghĩ của tôi:

“Ba tôi-là nhà thơ luôn là người luôn đi trước nhưng mãi vẫn về sau”.

Nhớ lại, mấy tháng trước khi ba tôi còn tại thế, cả ông và tôi có nghe mọi người bàn tán về nơi dành cho nhà thơ cuối cùng của Tứ Hữu Bàn Thành. Người này bảo « Họ sẽ đưa ông vào nghĩa trang tỉnh ở Qui Nhơn, người kia nói “Họ sẽ đặt ông cạnh Hàn Mặc Tử, để sau này nếu thuận lợi sẽ qui tụ toàn bộ “Tứ Linh” về nơi này, lập nên “Đồi thi nhân” trong quần thể du lịch Thành phố biển ”.

Những gì nghe được tôi đều khấp khởi mừng thầm cho hậu vận của ba tôi. Nếu được nằm ở nghĩa trang tỉnh thì ông đỡ quạnh hiu, hoặc giả sử được nằm cạnh ông Hàn, ít ra ở đấy, hàng ngày khách du lịch viếng thăm khi thắp cho Hàn Mặc Tử (gốc người Đồng Hới Quãng Bình) nén tâm hương, tiện thể cũng không nỡ quên thắp cho Yến Lan (sinh tại thị trấn An Nhơn Bình Định) nén hương ấm áp tình nhân văn! Nhưng, thực tế không diển ra như vậy ?! Sự lạnh lùng này, âm thầm gặm nhấm lòng con cháu ông đến tận giờ. Có lẽ Trời muốn ông phải là người đi trước nhưng không có ngày về !…”

Ngày ba tôi mất, chúng tôi ở xa, chỉ nhờ con, cháu cô họ bên cạnh giúp hết mọi việc. Tôi về tới nhà thì mọi việc đâu vào đó: Quan tài ba đặt ở giữa phòng khách, nhà của em trai trưởng gia đình. Trên quan tài, ba cây nến to, đặt ở đầu, giữa và cuối, đang leo lét cháy! Thời gian trôi qua khá lâu, ngoài con, cháu mà chẳng thấy người của chính quyền huyện nào đến chia buồn cả! Quang cảnh lễ tang thật buồn! Nỗi đau trong lòng tôi tràn ra khóe mắt!

Ba đi xa thật rồi! lặng lẽ và cô liu như cái “Bến My Lăng” mà trong thơ ông dự báo; Đó là trong đêm vắng, trên bến sông, chỉ mình chàng kỵ mã trơ trọi đứng gọi đò, gọi mãi vậy thôi!…

Tôi bùi ngùi so sánh lễ tang cha mẹ của các bạn tôi ở thành phố; hết đoàn ra lại đoàn vào. Còn ba tôi, dù sao ông cũng là nhà thơ lớn, là người đã bằng văn chương của mình làm rạng danh cho quê hương xứ sở Bình Định với bốn bài thơ có tên là Bình Định 1935, 1945, 1947 - 1975, Hơn nữa ông cũng được mệnh danh là danh nhân của đất võ Bình Định, mà tang lễ lặng lẽ, ảm đạm, hẩm hiu đến là vậy !!!???

Rất lâu sau đó, lèo tèo học sinh, hàng xóm đến thắp cho ông nén nhang! Bỗng một người đàn ông trẻ, khuôn mặt sáng sủa, tôi đoán là nhà thơ, nhà báo Nguyễn Thụy Kha? vì tôi chưa có dịp gặp anh lần nào, chỉ dựa vào bài viết của anh sau đó. Anh đã chạm vào nỗi đau trong tôi.

Cảnh tượng tang lễ của một danh nhân Bình Định, khiến anh bất bình hỏi:

“Người nhà của nhà thơ đâu?”. Thằng em trưởng của tôi đứng cạnh anh trả lời:”dạ, tôi đây”, vậy là anh thốt lên với nó. “Trời ơi! sao lại thế này! Ban tang lễ đâu? Lãnh đạo huyện, tỉnh đâu? sao gia đình không yêu cầu lãnh đạo làm gì cho nhà thơ? Phải làm cái gì đi chứ, sao để nhà thơ thế này? Không được rồi, không được rồi! Ai lại thế này kia chứ!!!

Thằng em trưởng nam của tôi, nó không giảo hoạt như anh nhà báo. Nghe anh giục, nó ừ ừ, hử hử, ngơ ngác như người ở hành tinh khác tới trái đất lần đầu!

Tôi cũng không hiểu vì sao mà như vậy! Buồn lắm! Tình trạng như vậy kéo dài hơn ngày rưỡi. Khi chỉ còn mấy tiếng nữa, gia đình phải thực hiện nội qui của huyện:

“Không để người quá cố trong nhà quá 24h”. Tối qua, lãnh đạo huyện cũng vội cử người đến dặn gia đình: Không được rải vàng, tiền âm phủ khi qua quốc lộ làm mất vệ sinh đường phố, làm ô nhiễm môi trường v.v...! Gia đình tôi chấp hành triệt để mọi thứ huyện đề ra.

Mãi đến hơn 8 giờ ngày 7/10/1998 gia đình được lệnh “khiêng nhà thơ ra đặt tại Nhà Văn Hóa huyện” gọi là để tổ chúc cho xứng tầm với một nhà thơ tiền chiến! Lệnh này tôi thấy sờ sợ vì thi hài cụ đã đặt ở gia đình gần hai ngày giờ lại nhất lên để ra đặt ở Nhà văn hóa huyện, như vậy động quan làm hai lần; không biết có ảnh hưởng gì đến tương lai con cháu? Mà để di chuyển thi hài ba tôi, gia đình phải thuê bốn người gánh quan tài như khiêng hàng hóa, trông rất thê thảm mà gia đình chúng tôi cũng phải nghe.

Đến 9 giờ Ban tang lễ mới bắt đầu làm việc. Lúc đó mới có điện, hoa của bè bạn, đồng nghiệp và người hâm mộ từ các nơi gửi tới chia buồn cùng gia quyến. Đặt biệt CTy Animex – cơ quan của vợ chồng tôi, từng giờ đã fax tất cả các mẫu báo viết về sự ra đi của nhà thơ Yến Lan…
Hơn 60 bức điện chia buồn, bức điện của nhà thơ Nguyễn Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội nhà văn viết :

Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam
Độc lập-Tự do – Hạnh phúc
Hôi Nhà Văn Việt Nam
Hà Nội, ngày 6 tháng 10 năm 1998
Kính gửi:
-Tỉnh Ủy tỉnh Bình Định
– Hội đồng nhân dân tỉnh Bình Định
– Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Bình Định
Các đồng chí kính mến!
Hội Nhà văn Việt Nam vô cùng xúc động khi đột ngột nhận được tin cụ Yến Lan, nhà thơ xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại, người con thân yêu của Bình Định đã tạ thế.

Nhà thơ Yến Lan (lức Lâm Thanh Lang) sinh ra trên đất Bình Định 82 năm trước, trong một gia đình nghèo khó và sớm có lòng yêu nước, yêu quê hương. Trước cách mạng, Yến Lan đã tích cực hoạt động yêu nước trong nhà trường, viết kịch diễn cải lương, lập quỉ cứu tế xã hội. Yến Lan tham gia cách mạng tháng tám, cướp chính quyền ở huyện An Nhơn và là Ủy viên Ủy ban nhân dân huyện An Nhơn ngay từ tháng 9 năm 1945. Trong suốt cuộc kháng chiến chống Pháp Yến Lan đã lần lượt tham gia nhiều công tác kháng chiến: Trưởng ban tuyên truyền khu vực Bình Định: Ủy viên Ban Chấp hành Chi hội Văn Nghệ Liên Khu Năm kiêm chấp hành Phân hội Văn Nghệ Bình Định

Tập kết ra Bắc 1955 ông tiếp tục có nhiều đóng góp cho Hội Nhà văn, cho Nhà xuất bản Văn học, trong công tác biên tập cũng như đào tạo các tài năng trẻ.

Trong sáng tác, gần 60 năm liên tục ông đã cống hiến nhiều chuyện ngắn, kịch thơ, ca kịch trường ca và thơ, ở thể loại nào cũng có thành tựu.

Chính vì vậy, cùng với Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Tế Hanh và nhiều nhà thơ cùng thế hệ Yến Lan đã có nhiều đóng góp lớn cho văn học và để trở thành bậc thầy mẫu mực cho nhiều thế hệ các nhà văn noi theo.

Chúng ta cùng chia sẻ nỗi buồn đau và tổn thất to lớn. Tại Hà Nội, Hội Nhà văn Việt Nam sẽ tổ chức long trọng lễ tưởng niệm nhà thơ Yến Lan.
Tham gia lễ tang tại Bình Định, chúng tôi trân trọng cử nhà thơ Giang Nam, nguyên Ủy viên Đảng Đoàn, Ủy viên Ban thư ký Hội Nhà văn Việt Nam thay mặt Hội Nhà văn tham gia Ban Tổ chức

Chúng tôi được biết, trước khi mất, nhà thơ Yến Lan có để lại một di chúc và tỏ ý mong muốn về nơi an nghỉ cuối cùng.

Chúng tôi kính mong các đồng chí giúp đỡ để ý muốn cuối cùng của nhà thơ xuất sắc của chúng ta được toại nguyện.

TM HỘI NHÀ VĂN VIỆT NAM
PHỔ TÔNG THƯ KÝ THƯỜNG TRỰC
Nhà thơ Hữu Thỉnh

Trong hơn 60 năm làm thi sĩ, cùng thời với Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu, Chế Lan Viên… nếu xét về công và tâm huyết thì ba tôi không thua kém ai về tri thức, về tài năng đối với nền Văn học nước nhà. Song khi xét về quyền lợi, ngay cả ở chính nơi ông được sinh ra và dâng hiếng cũng không được như bạn cùng thời. Những gì mà ông để lại thực tế, ngoài đời ông được giới văn chương, người yêu thơ kính trọng và hâm mộ ông về đức, tài và tình người:
“Về bài “Bến My Lăng” thì ai cũng kính phục tài của cố thi sĩ Yến Lan. Cái tài là làm cho phong cách nhà thơ trội vượt khác xa hẳn với những người đương thời. Nó đi vào lòng từ thuở sinh viên cho đến lúc già. Ấn tượng khó quên nhất là khí chất “ông lão say trăng” cho đến bây giờ và có lẽ còn lâu nữa vẫn không phai”. Nguồn binhdinhquetoi

Dấu chân ông đã in khắp các miền quê, mỗi nơi đến đều để lại cho nhà thơ bao kỷ niệm đẹp như lời ông tâm sự: “Tôi đến tôi yêu, tôi về tôi tiếc” Những năm cuối đời ông vẫn say mê sáng tác, thơ tứ tuyệt của ông trước sau ông vẫn là nhà thơ đôn hậu, luôn muốn dâng tặng nghệ thuật thơ cho đời. Những vần “thơ lưu” của ông là cuộc sống được chắt lọc qua tim, qua tâm hồn thi sĩ, là nghệ thuật điêu luyện về ngôn từ, hình ảnh, âm thanh, nhịp điệu…là thế giới tình cảm bao la, là tiếng thơ của những cảm xúc chân thành”. Thanh Hải:

Nhưng giờ đây thì sao: “Bây giờ ông đang nằm ở nghĩa trang huyện, hiu quạnh bên chân núi. Thỉnh thoảng tới ngày giỗ, tết chỉ có mấy người thân của ông tới đốt hương, nhổ cỏ. Bạn cùng thời ông, các thi sĩ Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, vẫn ít nhiều có may mắn hơn ông. Người được xây đắp mộ phần, nhiều lần khang trang, người được dựng tượng, làm nhà lưu niệm, đặt tên đường phố.

Với bài viết này tôi không có ý so sánh văn tài hay chế độ đãi ngộ mà chỉ nêu chút chua xót hậu sinh, rằng, số phận của một thi sĩ có thể bi đát hay được tôn vinh lúc còn sồng nhưng giá tri thực của thi sĩ chắc chắn sẽ còn lại với muôn đời. (Lê Hoài Lương).

Điều tôi bắt gặp ở một số nhà thơ trong đó như Yến Lan là họ xa lạ với những ồn ào, những giải thưởng, những vinh danh rầm rộ của nhà cầm quyền hay các tổ chức nghề nghiệp, mà lẽ ra đúng đạo lý, họ phải được nghĩ tới trước tiên. Đúng ra, họ cũng là con người chứ không phải thánh nhân, ban đầu họ cũng có nghĩ, nhưng sự nhiêu khê của bao nhiêu thủ tục, cơ chế đã làm lòng tự trọng của họ bị tổn thương. Và cái họ hơn người là họ đều bình thản chấp nhận sự thiệt thòi không đáng có và họ rất e dè khi nhắc đến cái tôi của mình, cho đến lúc “Một mai ba tấc đất vùi- Trần gian gửi lại nụ cười cho hoa” như nhà thơ Quách Tấn từng tự trào. Hình như những nghệ sĩ thứ thiệt đều cùng một bản chất như vậy và nhờ đó, những hình tượng và tư tưởng nghệ thuật trong tác phẩm của họ thêm lý do để hồn hậu ngẩng đầu giữa trái tim tri kỷ của độc giả, khán thính giả đương thời và nhiều thế hệ.

Họ có thể không nghĩ đến ân sủng cho bản thân họ, nhưng những người có trách nhiệm có những hình thức tôn vinh họ, mảnh đất này sẽ dày lên bao ân nghĩa và ghi những dấu ấn độc đáo với cả nước. Một người bạn tôi nói vui, An Nhơn từ huyện lên thị xã mừng thì là mừng, cũng đúng thôi, nhưng đừng quên trong lịch sử, mảnh đất này từng hai lần kinh đô và một lần tỉnh lỵ rồi. Mà tính chất của một kinh đô trong truyền thống, là hội tụ là kết tinh, chứ không hề đơn giản.
Nguồn binhdinhquetoi

Chính ba tôi cũng thấy mình bị thiệt thòi nhưng lòng ông vẫn đủ tự tin để chèo chống con thuyền gia đình đúng quỉ đạo; không vì thế mà lao tâm khổ tứ. Lúc ốm nặng, biết qũi thời gian của mình không còn nhiều, ông gọi hai chị em gái tôi lại, tâm tình:

“Riêng hai con là phận gái ba mới nói điều này, ba nghèo không có gì để lại cho hai con, nhưng bù lại, suốt đời ba đã phấn đấu, đến giờ các con có quyền tự hào-mình là con của một người làm thơ biết tự trọng và khiêm tốn. Điều này còn quí hơn tiền bạc, nhà cửa đấy các con ạ”.

Thực ra, chúng tôi rất tự hào về người cha thi sĩ của mình, bởi vì, hai đức tính này nghe thì rất bình thường, nhưng đã mấy ai làm được, nhất là vào thời điểm mà chân giá trị đích thực của con người chưa được đặt đúng vị trí./.