LÊ ĐÌNH ĐẠI - Một người điên làm thơ.

Nguyễn Lương Nhựt đến với thi ca trong cơn điên của mình, sau cơn điên và sẽ đến hoài. Bởi vì, anh luôn ham thích làm thơ. Anh làm thơ mọi lúc mọi nơi. Đặc sắc của mọi đặc sắc trong thơ anh là sự chân tình cảm xúc như chính cuộc đời anh hết mực chân tình. Nguyễn Lương Nhựt chọn cho mình – hay đúng hơn, tạo hóa chọn cho anh - một con đường: con đường điên. Nhưng lạ lùng thay, dưới mọi tầng nghĩa, thơ anh không hề có ngôn ngữ phân liệt. Một kẻ điên làm thơ còn giữ sự trong sáng của tiếng Việt, thế mà không ít người tỉnh làm thơ lại điên hóa tiếng mẹ đẻ của mình!

Nguyễn Lương Nhựt nằm tại Bệnh viện Tâm thần Hòa Khánh hàng chục lần, từng nằm hơn 300 ngày trong một lần nằm viện. Quả thật, về kinh nghiệm nằm viện, không ai qua mặt được anh.

Hãy đến thăm nhà thương Hòa Khánh
Nơi chúng tôi là những kẻ điên tàn
Mới thấy rõ những người đang thèm sống
Rất thương đời cúi lượm những hạt cơm.

Toàn bộ những sáng tác thơ của Nguyễn Lương Nhựt ra đời khi anh nằm chữa bệnh, có những cơn bộc phát dữ dội buộc lòng phải đưa anh vào phòng cách ly, vậy mà sáng ra anh vẫn có thơ để tặng:

Phòng trống mình tôi, tôi với tôi
Đối lòng, đối cảnh, đối đơn côi.

Thơ anh như một lời trần tình, một lời cầu nguyện, và vượt lên tất cả là lòng biết ơn vô hạn của một người mang tâm bệnh:

Một điếu thuốc cũng là tình cảm lớn
Vài câu an ủi nhỏ quí vô vàn
Tình san sẻ giữa hai màu áo trắng
Bên Mẹ Hiền bên là những bệnh nhân.

Một ngày cuối tháng 10.1994, anh đến bệnh viện trong một dáng dấp lịch sự, chững chạc. Tôi ngỡ anh ra thăm vì xa lâu mà nhớ. Song tâm sự một hồi mới biết anh muốn xin dưỡng bệnh một thời gian. Tôi mỉm cười nói với anh:

- Chà, anh bắt chước loài dơi đi tìm một giấc ngủ đông. Năm nay vào viện đẹp quá vì…không quậy.

Có lần tôi chở anh về thăm nhà, má tôi đang quét sân, anh bước vào chào bà. Đến khi mâm cơm đặt trên bàn thì bài thơ “tốc hành” vừa xong: 

Con về thấy má quét sân
Lá cây, cỏ, rác, bụi trần sạch trơn
Cửa nhà trông bỗng sáng hơn
Chưa chi má đã dọn cơm lên bàn. 

Có muôn nẻo dẫn đến bệnh tâm thần phân liệt song lối ra không đơn giản. Hàng chục năm thân quen, hàng chục năm theo dõi và suy nghĩ về diễn biến bệnh của Nguyễn Lương Nhựt, tôi thấy anh là một “con bệnh” hiếm có. Ở anh là một sức chịu đựng phi thường, luôn cố vượt lên những điều kiện rất hạn chế về nhiều mặt trong đời sống ở bệnh viện.

Anh từng đọc cho tôi nghe một mạch:

Ta sống cùng chung một lũ điên
Dần dà hóa đá cả con tim
Thấy gần cát bụi hơn gần vợ
Chôn chặt tâm tư mấy nỗi niềm.

Phần lớn thơ anh làm trên những tờ ruột của bao thuốc lá và giấu trong tay áo. Nhiều bài thơ làm tôi rơi nước mắt:

Ngồi xem cháu bé bình yên ngủ
Bồi hồi lòng lại nhớ thương con
Bao giờ ai cũng đều no đủ
Ba sẽ cõng con chạy khắp làng.

Vợ anh hiện là giáo viên tiểu học, vừa nuôi hai đứa con dại vừa nuôi chồng điên loạn.

Thơ anh hiếm có bài vui, còn chăng là một tí trào lộng rã rời, chân thực:

Khuya về phố vắng chó tru
Tróe troe, lói chói, chu hu giật mình
Đạp xe nhè nhẹ làm thinh
Lao xao tiếng chó tru mình bơ vơ.

Con đường điên sóng sánh với con đường thơ. Nguyễn Lương Nhựt như hạt giống được cài đặt vào nơi thẳm sâu cơ cực để cất lên tiếng hát, hát thay cho những người đồng bệnh của mình:

Của dơ giẻ rách một gùi
Ôm khư khư như ôm lấy cuộc đời
Vừa hát
La
Chửi
Rủa
Khóc
Cười...

Điên hay tỉnh cũng một kiếp người. Cứ mỗi lần nhìn những bệnh nhân miếng cơm không đủ ăn, chiếc áo không đủ ấm, tôi lại đau lòng nghĩ đến sự dư thừa của một xã hội khuyến khích con người tiêu thụ:

Chúng tôi đấy! Điên – luồn trôn - ở lỗ
Giữa chợ đời lượm đồ bỏ dùng ngay
Có thể đó là đồ ăn ruồi bọ
Của côn trùng tranh sống đón tương lai! 

Tấm thân anh đã mòn mỏi cỡ nào sao còn ôm ấp thiên hạ vào lòng làm chi cho nặng gánh! Thôi thì quay về với tổ ấm bé xíu của anh nơi Quán Rường, chôn nhau cắt rốn, ở đó có những đứa con đứt ruột đẻ ra, tựa vào đó với tất cả niềm hy vọng diệu kỳ, điểm tựa ấy nhất định là mãi mãi:

Khôn lớn rồi đừng trách ba nhé con
Suốt một đời ba gần như điên loạn
Chỉ để lại cho con trong sáng tâm hồn.

Ngoài những vô số bài thơ thất lạc, vung vãi, đốt xé, đến nay anh còn đến 280 bài. Anh giao cho tôi giữ và tôi gìn giữ như là báu vật của đời anh.

Xuyên suốt thơ anh là sợi chỉ tình xe kết chân thực, trong khi nhiều thi nhân làm thơ đều có sáo ngữ, chắc vì họ tỉnh? Lòng người điên chỉ nói thực. Đó là chỗ đẹp nhất của thơ anh.

Mừng ơi! Bạn được thành người
Hồn cây lá cũng vui cười xôn xao
Từ đây hạnh phúc dạt dào
Trong vòng sinh tử xin chào bạn tôi.

Bạn đồng hành của thi sĩ phải chăng là nỗi khốn cùng?! Một số bài Nguyễn Lương Nhựt lột trần được nhiều thâm ý để diễn tả thế giới người điên, một thế giới mà có lúc con người sống thê lương, quằn quại. Có bao kẻ ý thức mù mờ vẫn cố bám lấy từng hạt cơm để sống. Anh sinh ra, lạc đến lối này, rồi trở thành một nhân chứng sống động và kỳ lạ. Tôi mừng cho anh. Anh luôn cố vươn tới tìm giữ những nét đặc thù mà khách quan luôn xúc động khi chạm đến thơ anh:

Chó điên, chó dại cắn càn
Người điên, người dại thân tàn đáng thương
Tôi điên một cách tầm thường
Làm thơ vơ vẩn để thương nhớ đời. 

Là một thầy thuốc, tôi chưa hề cả gan bình phẩm thi ca, nay nói bâng quơ về một góc khuất của cuộc đời làm sao tránh khỏi khiếm khuyết. Song, tôi tin rằng ở miền đất tuyệt đẹp và bí ẩn của tâm hồn thơ Nguyễn Lương Nhựt là một hiện tượng, bởi lẽ chính người điên phản ánh thân phận mình. Và xa hơn, thơ là ân nhân, là cứu cánh của đời anh.

Cầu trời cho anh vĩnh viễn khỏi bệnh, lời cầu chúc của một người thầy thuốc thật đơn sơ trước thềm năm mới!

Lê Đình Đại

Bệnh viện tâm thần Hòa Khánh