PHAN THỊ VÀNG ANH - Bài tập luyện với Facebook

Nhớ cách đây 5 năm, khi Yahoo 360 đóng cửa, các nhóm blogger gặp nhau chia tay, buồn thảm như là vĩnh biệt, tưởng như không còn công cụ nào có thể thay thế nó, không còn nơi nào được như nó, để mọi người tới trút vào hoặc chia sẻ với nhau, từ những bức ảnh cái cây mới ra hoa, đến những ghi chép đầy tâm trạng mà “chỉ có đối phương mới hiểu”…

Thế rồi Facebook ra đời, và giờ thì nó chiếm một phần không nhỏ trong thời khóa biểu của nhiều người, nếu không nói là của đa số người thành thị. Thiếu niên dùng, thanh niên dùng, trung niên dùng, và cả các cụ già cũng dùng. Bạn bè cũ tìm lại nhau, người yêu cũ thỉnh thoảng đảo qua ngó vào đời sống nhau. Facebook được dùng với người, dùng với mình, thí dụ như có hôm vào quán, thấy bưng ra một món ăn trang trí đẹp như tranh khiến chỉ muốn hét lên vì thích, thì cái tiếng thét ấy bèn được chuyển hóa ngay thành một cái ảnh, đũa chưa cầm lên mà bạn bè gần xa đã cùng nô nức khen ngon.

Lại lùi xa hơn nữa, chừng 10 năm trước, “cô đơn” là một nội dung chính của những lời than thở. Hình ảnh một người bước lầm lũi dưới mưa, hoặc lặng lẽ thu mình trong một góc quán, hay về nhà lủi thủi tự nấu một bát mì… là tiêu biểu cho cái hoàn cảnh mà người ta (những năm ấy) sợ rơi vào nhất.

Giờ thì đã khác, đã ít nghe ai còn nói đến chữ “cô đơn”. Hình ảnh căn bản của cư dân thành phố ngày nay là mỗi người cắm cúi trên một cái máy nho nhỏ, ở đó là một biển mênh mông của giải trí với thông tin, chưa kể bao nhiêu những lời chào hỏi, bông đùa duyên dáng của người quen người lạ liên tục vọt ra từ màn hình ấy. Người ta không sợ một mình nữa, thậm chí còn muốn được một mình nhiều hơn, đừng ai làm phiền, và nếu có khoảnh khắc nào một mình thực sự thì cái một mình ấy cũng sẽ khiến ta ngạc nhiên đến không kìm được, vớ ngay cái máy chụp luôn cái khoảng khắc tĩnh lặng ấy, cho nó nhập vào dòng công nghệ.

*

Đã có những người đầu hàng, đã có những người nghiện nặng, cũng có những người chừng mực, và cả những người nhất định từ chối không dùng Facebook, hoặc không dùng nữa.

Khi không dùng nữa, người ta thấy nó ôi thôi vô vàn tác hại: làm nát tinh tươm thì giờ của một ngày, bị lôi kéo vào những chuyện cãi nhau mệt mỏi, bị người khác khoe những ảnh thời xưa mình không trang điểm và ăn mặc buồn cười, chỉ muốn quên đi… Người ta kể ra rất nhiều cái tội, nhưng không nói ra một trong những lý do quan trọng: nó khiến ta trầm cảm vì ganh tị. Sao cái “con” đáng ghét ấy nó ngày càng xinh? Sao mùa hè này nhà nó có tiền đi chơi nước ngoài? Sao vợ anh ta đẹp thế? Sao công việc kinh doanh của hắn thành công thế?... Khi ghen tị, chẳng ai nhớ lại chính mình mỗi khi đưa ảnh lên mạng đều phải chọn những cái đẹp nhất, thậm chí khác hẳn mình bên ngoài. Khi ghen tị, ta tin là kẻ kia đang giàu, đẹp, thành công, và thanh bình đúng như những gì y nói. Facebook chính là một công cụ để rèn sáng suốt.

*

Nhiều người vẫn bảo, ở trên Facebook người ta không thật, người ta là người khác mất rồi.

Nhưng thế nào là “thật”? Làm sao bạn biết cái người ngồi trước mặt bạn đây, với những dòng chữ người kia gõ khi không có bạn, cái nào “thật” hơn cái nào? Bạn nói cái cô gái ấy xạo, ở ngoài nào có đẹp như trên hình; nhưng bạn có biết, cái ước mơ được đẹp như trên hình của cô ấy là rất thật? Bạn bảo cái chị kia bịp bợm, tiếng Anh vớ va vớ vẩn mà sểnh ra là dùng ngoại ngữ…; ờ, thì cái sự “bịp” ấy nó cũng chính là con người của chị ấy, nó cũng là một sự phản ánh rất “thật” một con người.

Ngày nay, có lẽ công việc của cán bộ các phòng nhân sự, các bà mẹ chồng tương lai đã được đỡ đần nhiều, khi qua Facebook, ít nhất việc hỏi han để “nắm hoàn cảnh” của đối tượng cũng đã giảm đi quá nửa. Bạn có thể âm thầm mà lờ mờ biết được nhân viên của bạn, con dâu tương lai của bạn có phải là dạng ngoan ngoãn không, họ có đọc sách không? có nấu ăn không? viết có đúng chính tả không... Những gì người ta thể hiện trên Facebook, dù là khoe khoang hay che đậy, xét cho cùng đều là “thật” hết. Nghĩ cũng hay, khi con người đã quá đông, phương tiện liên lạc quá dễ và quá rẻ, những thứ để mị nhau quá nhiều, thì lại cũng chính con người sinh ra một công cụ để lộ mình nhiều nhất, là Facebook.

*

Có lần người bạn nói đùa, Facebook thì cũng như nước lọc, tùy theo ta pha thêm cái gì vào và dùng với tần suất ra sao. Dùng quá thường xuyên thì mất thời gian cứ chốc chốc lại phải chạy vào phòng vệ sinh đi tiểu. Pha vào đó nhiều cay độc thì bản thân cũng mệt vì cái không khí cay độc ấy. Facebook lại cũng như quần áo, có người kín mít, có kẻ hở hang; hở hang phơi thân phận ra càng nhiều thì nhiều người ngắm nhưng càng dễ bị tổn thương.

Nếu chuyện uống nước nhiều hay ít, uống nước gì, chuyện mặc quần áo gì, mặc ít hay mặc nhiều…, mỗi chúng ta đều có thể dễ dàng tự quyết dễ dàng, thì chuyện dùng Facebook ra sao cũng là một hành vi mà người trưởng thành có thể điều tiết, hoàn toàn tùy nghi, không ai ép, chẳng cần chốc chốc lại kêu ca và oán trách, nói nó đã phá hủy đời ta.

*

Nhà xa, mỗi lần lên phố lại phải lên danh sách, tuần tự ghé đâu rồi ghé đâu…

Đầu tiên tạt qua thăm bạn cũ; ở cùng thành phố mà chỉ vì dễ dàng thấy nhau trên mạng nên cũng không còn nhu cầu phải gặp nhau. Nhưng cũng chính vì dõi nhau trên mạng hàng ngày, những hỏi han căn bản như “khỏe không?”, “giờ đang làm gì?”, “đang sống với ai?”… không còn cần nữa. Cũng không còn tình trạng phải qua người này mới biết được thông tin sống-chết căn bản của những người quen còn lại. Người ta có thì giờ để nói với nhau sâu hơn về những chuyện khác – những phần chìm của tảng băng mà cái chóp nhiều khi chỉ là những dòng vu vơ trên Facebook, phải gặp nhau mới có thể nói ra cho hết, bằng lời. Sau khi đã nhìn tận mắt những nếp chân chim trên mặt nhau, khi ra về, ai nấy gật gù nghĩ, gặp nhau ngoài đời thế có phải tốt hơn trên mạng biết bao nhiêu! Không ai ghi nhận giùm, chính những trao đổi bằng công nghệ trước đó đã khiến cho những cuộc gặp ngoài đời thêm thực chất; và những chào hỏi trên mạng mỗi ngày đã xây đắp một cái nền vững chắc, không hề ảo, cho những quan hệ người với người, xét ra còn tốt hơn chán vạn lần cả mười năm bằn bặt không biết tin nhau, trong lòng vẫn lưu một hình ảnh sai lệch về nhau vì đã thành lạc hậu!

*

Tiện ích nào mà chẳng có mặt trái, nhất là những tiện ích giúp con người chia sẻ cái não mình. Viết bài này vì hôm qua nghe được bạn tôi dạy con: chị không cấm con dùng Facebook mà dạy cháu dùng nó như một cách luyện ý chí: chỉ lấy thông tin và chia sẻ những thứ tốt lành, không để cái thói tò mò và ganh tị cuốn đi, càng bớt nói về bản thân thì càng đỡ khổ. Và nhất là, chị nói, ở cái thời đại này đời người sẽ không còn dài như trước nữa, nên dành thời gian cho những màn hình vừa phải thôi, để mắt còn nhìn tận mặt những thứ xung quanh: nhìn cây cỏ, phố phường, nhìn bạn bè, và nhìn mẹ.