NGUYỄN HẠNH NGUYÊN - Hương Trầm Tháng Mười

Lần đầu tiên đọc bài ký Tháng Tư tội lỗi của Phạm Chi Lan, tôi cứ băn khoăn không thôi về hai chữ “tội lỗi”. Cả bút ký không có một chi tiết nào nói về điều này. Chỉ là những hồi ức dài về thời khắc cận kề trước và trong ngày ra đi của biến cố tháng Tư được tác giả tái hiện thật da diết và ám ảnh. Cách viết dung dị mà chứa chan cảm xúc trong từng câu chữ. Đoạn kết khép lại bằng nỗi mất mát vô hình giấu sau những tủi hờn cay đắng: “Tôi ghét tôi, tôi ghét thân phận mình trong một đất nước Việt Nam đã sinh ra tôi, để tôi phải tủi cực bỏ nó ra đi trong một ngày kinh hoàng nhất. Tôi khóc vùi trong lòng mẹ…”

Nhà văn Phạm Chi Lan và chồng (Nhà văn Nguyên Nhi)

Không biết có nhiều người giống tôi: thấy mến ai đó, chỉ qua một bài viết. Tôi có thiện cảm với tác giả của Tháng tư tội lỗi ngay từ những dòng chữ ấy. Dù cho đó là một văn phẩm buồn. Chính xác hơn, đó là những ký ức buồn đầy day dứt như vết thương tấy đỏ mỗi khi trời trở gió.

Những gì tôi search được từ google thật ít ỏi. Có quá ít thông tin về Phạm Chi Lan. Chỉ là: biệt danh đáng yêu “cô chủ nhỏ” gắn liền với website Văn Học Nghệ Thuật liên mạng, tập truyện Miền lặng và một vài tấm hình nhỏ xíu mờ nhòe. Và đáng buồn hơn, khi tìm được bút ký Những giấc mơ trong bệnh viện, tôi thấy lòng hụt hẫng và trống trải. Thì ra, Phạm Chi Lan đã không còn giữa cuộc đời. Nhành lan đã về với đất. Dù có đọc đi đọc lại Những giấc mơ trong bệnh viện bao nhiêu lần thì lần nào cảm xúc của tôi cũng y như lần đầu. Tôi yêu và cảm phục nghị lực sống của Phạm Chi Lan biết bao!

Niềm cảm phục ấy thôi thúc tôi viết một tiểu luận phê bình về Phạm Chi Lan. Khi đó, vì đang chờ xin việc làm nên tôi có khá nhiều thời gian rảnh. Tôi tìm đọc các sáng tác của những cây bút hải ngoại – mảng khá mới đối với tôi. Cũng bởi một tình cờ, tôi từng làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ về truyện ngắn của Trần Vũ. Nhờ Trần Vũ, tôi quen biết thêm một vài cây bút cùng thế hệ 1960. Nhưng Phạm Chi Lan là một ngoại lệ. Nếu các tác giả khác, tôi có thể liên lạc qua email, xin tài liệu, trao đổi thông tin. Còn viết về Phạm Chi Lan, có lẽ sẽ khó hơn cho tôi.

2.

Suốt cả tuần tôi tìm đọc các số VHNT liên mạng trên kho tư liệu nhưng không tìm được những truyện ngắn trong tập truyện Miền lặng. Những thông tin về cá nhân của Phạm Chi Lan cũng rất ít ỏi. Phải chăng đó là cá tính của Phạm Chi Lan. Sống giản dị, không thích phô trương, ồn ào. Rồi tôi gặp được bài viết của Đinh Yên Thảo về Phạm Chi Lan nơi góc tưởng niệm trên VHNT liên mạng. Những thông tin ở đó ít nhiều gây bất ngờ cho tôi. Bất ngờ nhất đối với tôi là việc biết được Phạm Chi Lan có đôi chân không được lành lặn như bao người. Vậy mà, khi đọc Tháng tư tội lỗi, tôi vẫn nghĩ Phạm Chi Lan cũng bình thường như bao thiếu nữ khác trong ngày ra đi.

Tôi có lời ngỏ nhờ Đoàn Nhã Văn - một người bạn thân thiết với Phạm Chi Lan và cộng tác với VHNTLM tìm giúp tập truyện Miền lặng. Mấy ngày sau đó, qua email, Đoàn Nhã Văn gửi cho tôi file word những truyện ngắn trong Miền lặng. Tuy nhiên, còn thiếu một vài truyện. Đoàn Nhã Văn nói mấy truyện ấy font chữ kiểu cũ quá, không chuyển đổi được. Tôi vừa mừng vui vừa tiếc nuối. Mừng vì dù sao mình cũng tìm được tư liệu. Tiếc vì sưu tầm chưa được đầy đủ. Tôi phác thảo ý tưởng cho bài tiểu luận. Thế nhưng, cảm giác trong tôi vẫn bứt dứt không yên. Vẫn biết, Phạm Chi Lan viết vì niềm đam mê văn chương và tình yêu tiếng Việt; không chú trọng ở kĩ thuật và tạo dựng phong cách riêng. Song tôi muốn được đọc trọn vẹn Miền lặng để có được bức phác thảo về tâm hồn người viết. Và để dàn trải những suy nghĩ và nhận định của mình trên trang giấy, sao cho chân thực và giản dị mà không phải những lời lẽ vu vơ, sáo rỗng.

Phải làm sao để có cuốn Miền lặng bản giấy in? Tôi thử cách liên lạc với những cây bút từng cộng tác với trang VHNTLM. Có thể họ còn giữ sách và biết đâu sẽ gửi tặng tôi được một cuốn Miền lặng. Tôi thử viết email cho Trịnh Thanh Thủy với nỗi thấp thỏm chờ đợi. Biết đâu Trịnh Thanh Thủy đã thay đổi email address. Và thật may, tôi nhận được hồi âm từ Trịnh Thanh Thủy. Chị Thủy nói sẽ chuyển lời của tôi đến người nào đó trong nhóm Cầu Khỉ (tôi không nhớ tên nữa) có thể giúp được tôi.

Vậy là có một chút hy vọng…

3.

Vài ngày trôi qua. Check mail buổi sáng, tôi thấy có một email mới, tên người gửi là Nguyên Nhi. Tôi đọc nhanh. Người viết giới thiệu là chồng của Phạm Chi Lan. Anh cám ơn tôi đã quan tâm tới Chi Lan và có nhã ý muốn viết bài về Chi Lan. Anh nói: tôi cần tư liệu gì thì cứ nói, nếu giúp được thì sẽ cố gắng. Cuối email, anh ngỏ ý muốn xin số điện thoại của tôi để liên lạc. Khi email trả lời, tôi rất mong anh gửi tặng tôi cuốn Miền lặng và tuy còn phân vân nhưng tôi vẫn ghi số phone của mình.

Sau đó, anh Nguyên Nhi gọi điện thoại cho tôi khá thường xuyên, gần như hàng ngày. Và câu chuyện của chúng tôi, luôn xoay quanh Phạm Chi Lan. Hầu như lần nào anh cũng nhắc với tôi rằng: “Tôi rất yêu vợ tôi, Chi Lan. Chi Lan là một người phụ nữ tuyệt vời”. Thường thì khi đó, tôi im lặng. Không phải vì tôi không biết nói gì mà vì tôi không muốn phá vỡ giây phút xúc động của anh. Tôi có thể lắng nghe anh nói, anh kể hết giờ này qua giờ khác những câu chuyện về chị Chi Lan. Qua những gì anh kể, tôi chợt hiểu rằng Phạm Chi Lan mất đi, khoảng trống trải ấy quá lớn. Tôi đã từng đọc và nghe kể về những mối tình đẹp. Nhưng chưa mối tình nào gây cho tôi niềm cảm động như vậy. Chợt thấy hơi tội nghiệp người đàn ông si tình này. Nhưng ngẫm ra, người phụ nữ tuyệt vời ấy, cũng xứng đáng được một người đàn ông si tình như thế yêu thương lắm chứ.

Rồi dần dần, tôi không còn cảm thấy những khoảng cách. Câu chuyện về một người đã khuất, sống cách tôi nửa vòng trái đất và hơn nữa, khác tôi một thế hệ lại trở nên gần gũi đến thế. Phạm Chi Lan, cái tên ấy vang lên trong đầu tôi và luôn khiến tôi nghĩ đến những điều tốt đẹp. Một người luôn yêu đời, sống lạc quan và tâm hồn thánh thiện. Dù bên này trang văn, tôi bắt gặp khoảng khuất lấp: một Phạm Chi Lan cô đơn, lẻ loi, nhiều trăn trở u buồn về đời sống. Người ta nói: văn là người. Theo tôi, gần hơn nữa: văn là tâm hồn người. Không có gì khó hiểu, nếu có hai cái “tôi” Phạm Chi Lan đối lập trong đời sống và trên trang viết. Có lẽ bởi Phạm Chi Lan muốn được sống chân thật với đúng bản sắc của mình. Một vài truyện ngắn trong Miền lặng mang dấu ấn tự truyện. Như trong Đoạn rời, Phạm Chi Lan kể lại một góc nhỏ thời ấu thơ: những ngày sống lẻ loi trong cô nhi viện. Trong Chim lồng, Ký ức dòng sông ngập tràn những hoài niệm về gia đình, về những cảnh sắc quê hương.

Cuối cùng bài tiểu luận phê bình cũng hoàn thành, tôi gửi đăng ở website quen. Vì tính chất học thuật nên nó có phần khô cứng. Nếu tôi được biết Phạm Chi Lan sớm hơn thì có lẽ tôi đã có một vài kỉ niệm riêng với chị. Và kỉ niệm sẽ ở lại với tôi trong một tản văn nho nhỏ. Tất cả những ký ức của tôi về Phạm Chi Lan được tạo nên bởi lời kể của người bạn đời của chị. Tôi chưa bao giờ băn khoăn về tính chân thực của những lời kể ấy. Tôi tin và yêu quý Phạm Chi Lan nhiều hơn, không chỉ ở những trang viết.

4.

Tháng mười lại về, mang theo những cơn gió heo may. Chớm thu. Hình ảnh mùa thu của quê nhà hẳn đã đọng lại rất sâu trong nỗi nhớ của Phạm Chi Lan. Và mùa thu nơi thành phố chị sống hẳn cũng cho chị nhiều kỉ niệm. Dù có ở phương trời nào thì mùa thu cũng là mùa của những chiếc lá. Phạm Chi Lan rất yêu mùa thu và yêu những chiếc lá, có lẽ vì sự tình cờ ấy. Trong một bài thơ với nhan đề Sinh nhật lá chị đã

giãi bày điều này: 

Tôi sinh ra vào mùa thu

Mừng ngày sinh của lá

Trà tịnh hương

uống cùng sương buổi sáng

Lá rơi,

lá rơi!

kìa một chiếc lá rơi

…………..

Lá rơi

giật mình

Long lanh

giọt vỡ

Có lẽ khi viết những câu thơ này, Phạm Chi Lan đã dự cảm về đời sống của mình: ngắn ngủi như vòng đời của mỗi chiếc lá. Nhưng dù lá có tan vào đất một cách âm thầm thì nó cũng tự hào rằng mình đã sống có ích. Lá xanh rồi lá vàng rụng rơi – lá mang trong mình thông điệp về đời sống: “Lá chết nhẹ nhàng bình yên nhưng sứ mạng của lá là để cho những sinh vật biết rằng sự sống là một hạnh phúc” (Ngày đau của lá). Những ai yêu lá – tôi tin rằng họ có một tâm hồn giản dị mà sâu sắc.

Tháng mười cũng là tháng sinh nhật của Phạm Chi Lan. Trong đời sống, hẳn chị đã nhận được nhiều lời chúc mừng từ những người thân trong gia đình, từ bạn bè, đồng nghiệp và cả những độc giả nữa. Riêng tôi, rất muốn gửi tới chị lời chúc muộn màng bằng một lời tâm tình: người đã khuất chỉ thực sự ra đi khi tan biến trong nỗi nhớ của những người ở lại. Tôi biết, mỗi sớm mai thức dậy, khi vén bức rèm cửa lên, anh Nguyên Nhi vẫn như nhìn thấy chị đang đứng bên thềm với nụ cười trên môi. Tôi biết, mỗi khi ra ngoài, anh Nguyên Nhi vẫn vội vã trở về vì luôn có cảm giác rằng chị đang chờ anh ấy trong ngôi nhà nhỏ ở góc rừng. Và trong mỗi câu chuyện anh Nguyên Nhi nói với tôi, vẫn đầy ắp hình ảnh của chị: những món ăn và những loại hoa chị thích, những nơi hai người đã đi qua..v.v.

Và trước khi tháng mười khép lại, xin dành tặng một nén hương trầm cho Phạm Chi Lan – người đã sống một cuộc đời thật đẹp để không phải nuối tiếc. Sự nuối tiếc ấy, xin dành cho những người như tôi, cho một cuộc hạnh ngộ muộn màng.

Hạ Long, cuối tháng 10/2012