VƯƠNG TRÙNG DƯƠNG - Lời Tự Tình Trong Thi Nhạc

Tự nghìn xưa thi ca và âm nhạc đã thể hiện tiếng nói mang niềm rung cảm dạt dào, sâu đậm của con tim. Ngôn ngữ thi nhạc tuy ngắn gọn nhưng đã truyền đạt được tâm tư, tình cảm, tâm tình dâng hiến cho nhau trong trái tim, trong cuộc sống con người. Nếu tình yêu là chiếc cầu thì tình tự là nhịp cầu nối kết với nhau và, tiếng nói yêu đương khởi đi qua lời tự tình. Theo thần thoại Hy Lạp, trong chín vị thần nữ thì năm vị thần chiếm ngự thi ca mà ba vị chi phối nguồn tình ái, lãng mạn, trữ tình... Vì vậy, ngôn ngữ của thi ca dễ được cảm nhận, dễ dàng bày tỏ. Và, khi ngôn ngữ đó có vần điệu, mang âm hưởng trầm bổng, nó dễ dàng đi vào cung bậc, ru thế nhân vào suối nguồn âm thanh.

Khuynh hướng lãng mạn được hình thành ở Âu Châu vào thế kỷ XVIII được đề cao về sự thăng hoa tình cảm và trí tưởng trong sáng tạo nghệ thuật. Đem thực tại từ cuộc sống, tình cảm cá nhân tô điểm bởi mộng mơ, bày tỏ tiếng nói trung thực của trái tim ra khỏi khuôn phép bị trói buộc từ thuở xa xưa. Từ đó văn học nghệ thuật nói chung, thi ca và âm nhạc nói riêng đã tạo ảnh hưởng sâu rộng đến khắp nơi. Những khuôn mặt lớn trong thi ca như Chateaubriand, Lamartine, Alfred de Musset, Alfred de Vigny, Victor Hugo, Avers... Và, những nhạc sĩ tài danh như Wolfgang A. Mozart, Robert Schumann, F. Schubert, Carl M.V Weber, Felix Mendelssohn, Hector Berlioz, Claude Debusy, G. Bizet, R. Wagner, Franz Liszt, F. Chopin, J. Brahms... gieo thi hứng và hồn nhạc chu du bốn phương.

Vào tiền bán thế kỷ XX, không khí lãng mạn, trữ tình được du nhập vào Việt Nam tạo dựng khung trời mới trong thi ca và nét nhạc trữ tình trong bước khởi đầu nền tân nhạc được đánh dấu vào thời tiền chiến. Qua năm tháng, dần đà trải rộng trên đất nước, ảnh hưởng mạnh mẽ cho đến nay.

Tình yêu, trái tim và ngôn ngữ thi nhạc được thổ lộ, dàn trải qua tâm sự, nỗi niềm đôi lứa, ảnh hưởng từ làn gió mới Tây phương được du nhập vào đất nước.

Nhiều khuôn mặt sáng tạo trong thi ca và âm nhạc đã tô điểm trong vườn hoa Văn Học Nghệ Thuật qua dòng thơ và ý nhạc trữ tình đã vượt thời gian và không gian trong cơn thăng trầm của lịch sử. Có người tự trói buộc, vong thân, chối bỏ thời hoa mộng với con tim nhưng tác phẩm nghệ thuật vẫn là chứng tích của thời kỳ phát triển trong buổi bình minh. Có người được sống trong bầu trời tự do để tiếp nối niềm rung cảm sâu xa của con tim để làm cho vườn hoa nghệ thuật càng thêm phong phú.

Theo dòng thời gian và theo tiếng vọng của con tim trong tình yêu, lời tự tình được bàng bạc thể hiện qua thi nhạc:

Nhà thơ Hồ Dzếnh mở cửa với lời tỏ:

"Em ạ, lòng tôi, tôi ngỡ đâu
Đã dâng em hết buổi ban đầu;
Trời xưa huyễn mộng màu hoa nắng
Trong thoáng thơ vàng, len ý đau ..."

Bài thơ Nhạc của Bích Khê:

“Nàng ơi! Đừng động... có nhạc trong giây,
Nhạc gây hoa mộng, nhạc ngát trong mây;
Nhạc lên cung hường, nhạc vô đào động,
Ô nàng tiên nương! - Hớp nhạc đầy hương.”

Xuân Diệu đa tình, đa cảm với Tương Tư, Chiều:

"Bữa nay lạnh mặt trời đi ngủ sớm
Anh nhớ em, em hỡi! Anh nhớ em ...
... Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh.
Anh nhớ em, anh nhớ lắm! Em ơi".

Lưu Trọng Lư trong phong trào thơ mới không còn rụt rè, bộc lộ cụ thể với Giang Hồ:

"Hãy nhích lại đưa tay ta nắm
Hãy buông ra đằm thắm nhìn nhau
Rồi trong những phút giây lâu
Mắt sầu gợn sóng, lòng đau rộn tình".

Và, hình ảnh đó được bắt gặp ở Vũ Hoàng Chương, nhà thơ phiêu lãng trong men rượu và men tình trong bài Quên:

"Đã hẹn với em rồi; Không tưởng tiếc
Quãng đời xưa, không than khóc gì đâu!
Hãy buông lại gần đây làn tóc biếc
Rát gần đây, gần nữa, cặp môi nâu".

Nhà thơ Hàn Mặc Tử, con người mang nhiều bất hạnh trong cuộc sống, đã bày tỏ trong Âm Thầm:

"Em có ngờ đâu trong những đêm
Trăng ngà giải bóng mặt hồ êm
Anh đi thơ thẩn như ngây dại
Hứng lấy hương nồng trong áo em"

Cùng thời điểm và cũng bạn thơ với nhau, Bích Khê tỏ tình qua Tỳ Bà:

"Yêu nàng bao nhiêu trong lòng tôi
Yêu nàng bao nhiêu trên đôi môi
Đâu tìm đào nguyên cho xa xôi
Đào nguyên trong lòng nàng đây thôi"

Một trong những bài thơ tuyệt vời trở thành thân quen thời tiến chiến và được nhắc mãi đến mai sau như Tống Biệt Hành, thơ của Thâm Tâm:

"Đưa người, ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?"

Hoàng Trúc Ly, được xem là một trong những nhà thơ tình hay nhất xứ Quảng như bài thơ Cơn Mê

“Có phải vì em đang gỡ tóc
Cho mây từng sợi rối chân chim
Có phải hoa bay đầy cánh bướm
Vì em khua gió áo bay lên”

Trong bài Ca Sĩ, tuy không đề cập nhưng thời đó nhiều người cho rắng với tiếng hát Thanh Thúy:

“Từ em tiếng hát lên trời
Tay xao dòng tóc, tay vời âm thanh
Sợi buồn chẻ xuống lòng anh
Lắng nghe da thịt tan tành xưa sau”

Lời tự tình cho nhau không chỉ dành riêng phái nam mà ở nữ giới. Nhà thơ Ngọc Tuyết, qua 3 thi phẩm Giọt Đầy Giọt Vơi, Lá Trở và Sang Mùa, mang tâm sự của mình để dàn trải với tha nhân. Và, lời tự tình được bày tỏ:

“Vô tư anh rắc hạt yêu
Để thơ ngái ngủ trong chiều hư không
Dẫu mai phố chật người đông
Anh qua xin nhớ đã từng có em”...

Có muôn vàn bài thơ, có hàng trăm tình khúc đã đi vào trái tim giới thưởng ngoạn qua bao năm tháng, âm nhạc là nghệ thuật dễ truyền đạt nhất từ trái tim sáng tạo đến trái tim thưởng thức. Ở đó, lời tự tình như sự mê hoặc lôi cuốn hấp dẫn, điển hình với:

Ca khúc Đừng Xa Nhau của Phạm Duy:

"Đừng xa nhau! Đừng quên nhau!
Đừng rẻ khúc tình nghèo
Đừng chia nhau nỗi vui, niềm đau
... Đừng im hơi đắng cay rời nhau"

Dòng thơ của khuôn mặt sớm đa tình Hoàng Cầm trong tuổi ấu thơ, nòi tình đó vẫn còn nóng bỏng cho đến tuổi già với Tình Cầm, được Phạm Duy phổ thành ca khúc:

"Nếu anh còn trẻ như năm cũ
Quyết đón em về sống với anh
Rồi những chiều vàng phơ phất lại
Anh đàn, em hát níu xuân xanh"

Quang Dũng nổi tiếng với dòng thơ đầy hào khí và lãng mạn ở thập niên 40, bài Đôi Mắt Người Sơn Tây qua dòng nhạc của Phạm Đình Chương làm sống lại tên tuổi của Quang Dũng khi ở bên kia vỹ tuyến:

“Vừng trán em vương trời quê hương
Mắt em dìu dịu buồn Tây phương
Tôi thấy xứ Đoài mây trắng lắm
Em có bao giờ em nhớ thương"

Ca khúc Mộng Dưới Hoa của Phạm Đình Chương được phổ rất tuyệt qua dòng thơ Đinh Hùng:

"Nếu bước chân ngà có mỏi,
Xin em dựa sát lòng anh.
Ta đi vào tận rừng xanh
Vớt cánh dong vàng bên suối"

Bài thơ Cần Thiết của Nguyên Sa, Song Ngọc phổ nhạc:

"Không có anh lấy ai đua em đi học về
Lấy ai viết thơ cho em mang vào lớp học
Ai lau nước mắt cho em ngồi khóc
Ai đưa em đi chơi trong chiều mưa"

Anh Bằng dựa vào ý thơ viết thành ca khúc Nếu Vắng Anh:

"Nếu vắng anh, ai dìu em đi chơi trong chiều lộng gió
Nếu vắng anh, ai đợi chờ em khi sương mờ nẻo phố
Nếu vắng anh, ai đón em khi tan trường về
Kề bóng em ven sông chiều chiều, gọi tên người yêu"

Mang hình ảnh lãng mạn ở Pháp, giữa thập niên 50, thơ Nguyên Sa được xem như những trang thư cho tình yêu cho tuổi trẻ, Paris Có Gì Lạ Không Em được Ngô Thụy Miên phổ nhạc:

"Anh sẽ cầm lấy đôi bàn tay
Tóc em anh sẽ gọi là mây
Ngày sau hai đứa mình xa cách
Anh vẫn được nhìn mây trắng bay"

Ngô Thụy Miên đem vào cung bậc chất ngất yêu thương trong Tháng Sáu Trời Mưa, thơ Nguyên Sa:

"Anh sẽ vuốt tóc em cho đêm khuya tròn giấc
Anh sẽ nâng tay em cho ngọc sát vào môi
Anh sẽ nói thầm như gió thoảng trên vai
Anh sẽ nhớ suốt đời mưa tháng sáu"

Hoàng Thanh Tâm phổ thành ca khúc bài thơ trên và tô điểm thêm:

"Mình dựa vào nhau cho thuyền ghé bến
Sưởi ấm đời nhau bằng những môi hôn
Mình cầm tay nhau nghe tình dâng sóng vỗ
Hãy biến cuộc đời bằng những tối tân hôn"

Du Tử Lê đến với thơ tình từ thập niên 60, và trở thành khuôn mặt tên tuổi nơi hải ngoại. Với Du Tử Lê, ngôn ngữ, tình yêu là lẽ sống mầu nhiệm trong sáng tạo nghệ thuật. Với Hiến Chương Tình Yêu, thơ Du Tử Lê, "còn lời đường mật nào hay hơn, quyến rũ hơn"? được Nguyên Bích viết thành nhạc phẩm:

"Khi em lạnh tôi biến thành ngọn lửa
Đốt yêu thương than nóng hực ân tình
Cả nghìn chương chỉ chép chuyện đôi ta
Khi em viết tôi biến thành giấy bút".

Chàng Du Tử nòi tình nầy ru tình nhân qua Một đời Để Nhớ, nhạc của Song Ngọc

"Chỉ nhớ người thôi đủ hết đời
Buổi chiều chăn gối thiếu hơi ai
Em đi để lại hồn thơ dại
Tôi vó câu buồn sâu sớm mai"

Bên cạnh Song Ngọc, Trần Duy Đức phổ thành ca khúc Chỉ Nhớ người Thôi Đủ hết Đời

Từ nơi xa xôi, Thái Tú Hạp ngỏ lời thăm hỏi qua Chiều Nhớ Hoàng Thành, Khúc Lan đem dòng thơ vào nét nhạc:

"Em vẫn giữ bài thơ trong chiếc nón
Dù cho đời mưa nắng đuc Kim Luông
Mưa có buồn trên đôi bờ thương bạc
Em vẫn còn thắp lửa đợi chờ anh?”

Những dòng thơ trong bài Ma Soeur của Nguyễn Tất Nhiên được Phạm Duy đưa vào cung bậc làm thăng hoa tình yêu giữa tâm hồn lãng tử với người tình bé nhỏ qua ca khúc Em Hiền Như Ma Soeur:

"Ta nhờ em ru ta
Hãy ru tên vô đạo
Hãy ru tên khờ khạo
Em yêu nầy em yêu"
*

Trong hai thập niên của thời chinh chiến, nhiều nhạc sĩ đã khoác áo chiến binh, vẽ lên hình ảnh tình yêu lứa đôi khi kẻ ở tiền tuyến người yêu nơi hậu phương đẹp vô cùng.

Đâu đó tư tưởng về tình yêu được thể hiện qua: Tiếng thổn thức của một trái tim đang yêu là một nhạc điệu du dương, thánh thót nhất trong các loại âm nhạc ở trần gian (Beecher Towe). Chỉ có niềm đau ly biệt mới làm sâu đậm thêm tình yêu đôi lứa (George Eliot). Chia ly, có thể tăng thêm niềm vui; xa cách, có thể làm cho những người yêu nhau rút ngắn khoảng cách con tim (Bateer). Chia ly, có thể tăng thêm niềm vui; xa cách, có thể làm cho những người yêu nhau rút ngắn khoảng cách con tim (Bateer). Tình yêu là hành vi cao cả nhất của tâm hồn và là kiệt tác của con người (M. Garcon). Sự xa cách đối với tình yêu cũng như gió đối với lửa. Nó thổi tắt ngọn lửa nhỏ, nhưng thổi bùng ngọn lửa lớn (R. Rabutin). Những trái tim chịu nhiều đau khổ và dũng cảm chính là những trái tim cao cả (R. Bazin)…

Cao dao VN có câu: Yêu nhau mấy núi cũng trèo. Mấy sông cũng lội mấy đèo cũng qua" thì hình ảnh đó thể hện qua ca khúc Mấy Dặm Sơn Khê của Nguyễn Văn Đông:

"Em đến thăm, áo anh mùi thuốc súng
Ngoài mưa khuya lê thê, qua ngàn chốn sơn khê
Non nước ơi, bèo trôi theo sóng đưa
Hiến thân đời gió bụi, nghìn sau nối nghìn xưa...".

Và, tâm trạng người lính rất lãng mạn nơi núi rừng như ca khúc Đêm Dài Chiến Tuyến của Lam Phương:

“Một đêm dài nhớ em
Một đêm dài trắng đêm
Nhìn sao rừng nhớ em
Nhìn núi đồi thấy em
Người em yêu trọn đời”.

Trong ca khúc Chuyến Đò Vỹ Tuyến của Lam Phương tuy không đề cập đến người tình ra nơi địa đầu giới tuyến nhưng trong lời ca cũng cảm nhận được hình ảnh đó:

"Sương khuya rơi thấm ướt đôi mi
Tim em lạnh lẽo như chiều đông ngoài biên thùy
Ai gieo chi khúc hát lâm ly
Như khơi niềm nhớ cuộc từ ly lòng não nùng".

Nhạc trữ tình của Trần Thiện Thanh rất tuyệt, trpng chia cách tâm sự của người yêu nơi hậu phương qua ca khúc Anh Nhớ Về Thăm Em:

“Anh nhớ về thăm em, dù đường xa mênh mang
Anh nhớ về thăm em, kể chuyện một chuyến đi
Anh nhớ về thăm em, một chiều thu thương nhớ
Nụ hoa xinh hé nở, em cài lên vai áo”.

Và, trong thời buổi chinh chiến, làm sao hẹn được gặp nhau nhưng người yêu vẫn Bảy Ngày Đợi Mong mà Trần Thiện Thanh bày tỏ:

“Anh hẹn em cuối tuần
Chờ anh nơi cuối phố
Biết anh thích màu trời
Em đã bồi hồi chọn màu áo xanh”

Duy Khánh thay lời người lính trận nơi xa chia sẻ tâm tình:

"Em ở nơi nào có còn mùa xuân không em
Rừng ngàn lá gió từng đêm nhắc nhở thì thầm
Mai lỡ không về chắc em buồn biết mấy
Dáng nhỏ xuân xưa cũng nhớ đêm ngày".

Và, Lê Dinh cũng thổ lộ nỗi niềm qua ca khúc Bài Ca Này Cho Em:

“Thương em nhớ em nhiều lắm
Anh thức cả đêm viết lên tâm tình này
Biên cương gió mưa lạnh lẽo
Cây rừng rũ buồn cho lòng người buồn lây”…

Chỉ đơn cử vài nhạc phẩm tiêu biểu ở trên cũng thể hiện tình yêu đôi lứa khi ngăn cách trong thời chinh chiến.

*
Ngày nay, ở hải ngoại rất nhiều bài thơ được phổ thành ca khúc, nhiều nhạc phẩm nói lên tiếng nói của con tim đầy ngọt ngào yêu thương để chia xẻ, an ủi vỗ về cho nhau trong tháng ngày lưu lạc, trong cuộc sống tha hương. Từ nghìn xưa cho đến nay, từ Đông sang Tây, ngôn ngữ tình yêu không có gì thay đổi, không có gì khác lạ, nếu có, chỉ thay đổi từ rụt rè, e ấp sang dạn dĩ, táo bạo, từ lời lẻ bóng gió, ẩn dụ, nên thơ sang gợi dục, cuồng nhiệt, đam mê... Lời tự tình có khi chứa đựng sự đường mật, lừa dối, quyến rũ, ru ngủ để lôi kéo đối tượng vào vòng tay ân tình nhưng vẫn là nhịp cầu trao đổi để làm đẹp lòng nhau, dù biết lọc lừa nhưng có còn hơn không! Nghệ sĩ sáng tạo cho tâm sự của mình cho tha nhân, và không có gì đẹp bằng mượn nó để tỏ bày từ tiếng vọng trái tim.

Vương Trùng Dương

P.S: Bài nầy viết đã lâu (khoảng hai thập niên về trước) nhưng theo lời một số thân hữu đề nghị nên có vài đoạn bổ túc thêm vào dịp Thanksgiving để cảm ơn tình yêu.