CUNG TRẦM TƯỞNG - Ngôn Ngữ Và Không Gian Thơ Du Tử Lê

(Bài nói chuyện tại Brian Coyle Center, Saint Paul, Minnesota,)

Tôi bước ra từ thơ, để đứng đây, nói về tác phẩm Sông Núi Người Thơm Nỗi Nhớ Nhà của Du Tử Lê. Một công trình đáng kể của người thi sĩ này về hai phương diện: Ngôn ngữ thơ và, không gian thơ.

Nói đến thơ là nói đến ngôn ngữ. Vì ngôn ngữ thơ, tương tự như thương người như thể thương thân. Đối với người làm thơ thì ngôn ngữ chính là máu huyết, là nước mắt, là cốt tủy, là phong cách của một thi sĩ. Dù trong tập thơ này, tác giả đề cập tới một tình yêu da diết, hay bất hạnh thì đằng sau tình yêu đó, vẫn phải máu huyết của người thi sĩ.

Nói về ngôn ngữ thơ của Du Tử Lê phải công nhận rằng Du Tử Lê đã tạo được phong cách riêng cho thơ của ông. Du Tử Lê đã tận dụng các dấu, gồm luôn cả dấu gạch chéo / slash, để xô đẩy câu thơ đầu tiên, dàn trải theo mạch thơ, về một phía, để xác định tính chủ thể, khởi nguồn của bài thơ. Nhưng ở những câu thơ kế tiếp, Du Tử Lê lại xô, dạt chúng về một phía khác, để làm bật lên những ý niệm khác. Chữ thứ hai xô đẩy chữ thứ nhất về nơi chốn cuối. Nó nằm yên ở đó. Nó không chết. Và với câu thơ kế tiếp hay tới khi cuối bài thơ, chữ tưởng như bị chôn vùi, bị chết lại trở về, hòa nhập hay hoán vị với chữ đầu tiên...

Theo tôi, Du Tử Lê đã thành công với cả hai phần: phần mở vào bài thơ và phần khép bài thơ lại. Chính vì thế mà khi ta đọc thơ Du Tử Lê, ta cảm thấy có một cái gì rất đặc biệt. Ta vẫn thấy thơ của ông, khác với thơ của những người khác. Nó khiến ta phải băn khoăn, phải thắc mắc. Phải quay trở lại phần khởi nguồn của bài thơ. Tác giả nói về một sự vật, nhưng đồng thời cũng là tiếng nói của chính sự vật đó.

Tôi gọi đó là đặc tính phủ định trong ngôn ngữ thơ Du Tử Lê. Bởi vì, ông có một khả năng xử dụng ngôn ngữ thơ tài tình. Một ngôn ngữ thơ tuyệt vời. Bây giờ, trong vô vàn ngôn ngữ thơ của nhân loại, chúng ta có ngôn ngữ thơ mang tên Du Tử Lê.

Về không gian trong thơ Du Tử Lê, ông dùng dấu gạch chéo / Slash để tạo một không gian cho người đọc tùy nghi sắp xếp, sáng tạo, viết lại, như một tác giả thứ hai. Tuy nhiên, cần nhớ rằng người đọc chỉ toàn quyền trong cái khoảng không gian thơ, quy luật thơ, cõi thơ mà ông đã quy định sẵn mà thôi.

Để dẫn chứng, tôi xin đọc nguyên văn bài thơ mà tôi cho là quan trọng nhất trong thi tập này. Đó là bài: Tình Yêu / Trang Ruột Và,/ Bìa Sách/. Tôi sẽ đọc theo thể điệu Rap, vì thấy nó thích hợp.

Tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống giữa hai gạch chéo / slash
trong một câu thơ
thí dụ:...../...../...../...../
mời những người đọc tôi
hôm nay, ngày mai tham, dự
không phân biệt mầu da
chúng ta: đồng tác giả
bài thơ xuất hiện lần đầu
mượn trái tim anh em, bà con để, thở, thi ca tự thân là những đôi nhiễm sắc thể như con người
vẫn một: trong / hình dung / tốt lành
thượng đế.

tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
giữa hai gạch chéo / slash
trong nhiều câu thơ
thí dụ:...../...../...../...../
mời những người đọc tôi
hôm nay, ngày mai tham, dự
không phân, biệt tuổi tác, giống tính
chúng ta: đồng tác giả
bài thơ xuất hiện lần đầu
mượn trái tim anh em, bà con để, thở
thi ca tự thân
là vũ trụ tinh khôi
tất cả mọi người đều có quyền
tùy tiện đặt, để núi, sông / cỏ, cây / thiên nhiên / thánh thần / ma quỷ
tùy tiện chọn việc làm / chỗ ở / người tình / cầu tiêu /chim muông / dã thú
rừng quá quắt giầm, ngâm biển muối
sớm mai tro /ngấu /giọt nhớ nhà
tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
giữa hai gạch chéo / slash
thí dụ:...../...../...../...../

trong bài thơ
mời những người đọc tôi
hôm nay, ngày mai tham, dự
không phân, biệt cội nguồn, xuất xứ
chúng ta: đồng tác giả
bài thơ xuất hiện lần đầu
mượn trái tim anh em, bà con để, thở
thi ca tự thân là giải ngân hà
mỗi chúng ta
một black hole
hố chôn, dấu thẳm sâu, kín đáo nhất
mọi mơ ươc, khát vọng tiền bạc / địa vị / tình yêu / quyền lực
thậm chí ẩn ức sinh lý / loạn luân / bệnh hoạn...

không ai có quyền ngăn, cấm quý vị
điền tên tôi; và, những lời nguyền rủa thô, bạo
vào khoảng trống (vừa đủ)
thí dụ: đ.m. du tử lê và (vẫn thí dụ) nên xót thương y / bởi ai cũng cần có cho mình một bà mẹ
chiếc nhau tôi chôn, xa
buồn hủi, cùi cận gần quá đỗi
tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
giữa hai gạch chéo / slash
trên vách xương, thơ thịt bài thơ
thí dụ:...../...../...../...../
mời những người đọc tôi
hôm nay, ngày mai tham, dự
không phân, biệt nghề, nghiệp
chúng ta: đồng tác giả
bài thơ xuất hiện lần đầu
mượn trái tim anh em, bà con để, thở
thi ca tự thân
vốn tật nguyền
(mỗi bài thơ một mệnh hệ riêng lăn xuôi triền lở, hẫng)
kẻ dư thịt da
thiếu tấm lòng để hiểu
sống hay chết cũng chỉ là cách nói
điều đáng buồn: - ngươi biết hổ ngươi?
tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
giữa hai gạch chéo / slash
tâm thất trái bài thơ
thí dụ:...../...../...../...../
mời những người đọc tôi
hôm nay, ngày mai tham, dự
không phân, biệt lý lịch
chúng ta: đồng tác giả
bài thơ xuất hiện lần đầu
mượn trái tim anh em, bà con để, thở
thi ca tự thân
dị ứng mọi khoanh vùng
chỉ có thơ
hoặc không phải thơ
thi sĩ
hoặc lũ hề
(và đám ruồi bu nhặng xị phèng la, chiêng, trống)
hãy lánh xa bọn gọt đầu, nhổ răng văn học
tôi sẽ để khoảng trống duy nhất
giữa hai gạch chéo / slash /...../
cho tình yêu ta
(câu thơ không cần viết ra)
chẳng thể có một câu thơ nào
máu huyết / lớn lao / hơn
câu thơ viết ngoài bìa cuốn sách /quê hương/ ấp, ủ ta: trang ruột.

Du Tử Lê

(Jan., 1995)