NGUYỄN ĐÔNG A - Du Tử Lê, bài thơ với nỗi cô đơn mạnh mẽ

trong tay thánh nữ có đời tôi

hỏi Chúa đi rồi em sẽ hay
tôi buồn như phố cũ như tay
bàn chân từng ngón ngưng không thở
lạc mất đường đi. tạnh dấu bày

hỏi nắng đi rồi em sẽ hay
tôi gầy như lá nhẹ như mây
gió khuya thổi rớt ngàn tâm sự
thiên đàng tôi là người hay ai?

hỏi gió đi rồi em sẽ hay
cảnh tượng tôi un khói. bụi đầy
ai không ném đá tôi nào biết
riêng người vẫn bay trên ngọn cây

hỏi tóc đi! sông những buồn vui
như tôi qua gần hết cuộc đời
trí khô não kiệt. nghe từ đất
tiếng gọi trời xa. thánh nữ ơi

hỏi mắt đi sẽ thấy rừng cao
biển sâu dưới thấp. đêm quê nhà
con đường núi Sọ, không ai đợi
tôi hỏi tôi: này, đang ở đâu?

hỏi môi đi! môi còn muối mặn
xát ướp lòng tôi thì đã sao?
chỉ e chẳng kịp cho đời khác
cửa mở nhưng tôi chẳng thể về

hỏi tim đi! tim nói lời gì?
máu còn quy ẩn có đôi khi
chỉ cho em biết hồn tôi khuất
sau những hàng cây đã luống thì

hỏi Chúa đi! ngài sẽ trả lời
trong tay thánh nữ có đời tôi.

Du Tử Lê

(xin lỗi nhà thơ Du Tử Lê bởi tôi post bài thơ mà chưa hỏi ý, vì không liên lạc được để xin phép)

Được một người bạn giới thiệu, tôi vào trang web của Du Tử Lê, đọc được một bài thơ ông sáng tác đã lâu, bài : “Trong tay thánh nữ có đời tôi”. Du Tử Lê là một nhà thơ thành danh trước năm 1975 ở miền nam Việt Nam. Ông có những bài thơ tuyệt hay, mà đương thời, chỉ có vài người như Nguyên Sa, Bùi Giáng…. mới xứng sánh ngang tầm. Có cả một số luận văn khoa học nghiên cứu về thơ ông. Ở đây, tôi chỉ nói một chút cảm nhận riêng, của một người đọc bình thường khi gặp một bài thơ hay.

Có thể nói dòng thơ hay, đọng nhất với người đọc là: “ Trong tay thánh nữ có đời tôi”. Đó là tựa và cũng là dòng cuối cùng của bài thơ. Nó như ôm trọn lòng, tình cảm của tác giả dành cho người thương, người đã từng tác động sâu sắc đến đời ông. Đây là một bài thơ tình, của một người đã có tuổi….

Tôi nghe bản nhạc phổ bài thơ của Hoàng Thanh Tâm , do danh ca Thái Châu hát. Bản nhạc chỉ phổ một số khổ thơ và lấy thêm một bài thơ khác của Du Tử Lê làm điệp khúc. Bản nhạc chuyên chở nội dung bài thơ theo một cách khác, hình như đời hơn, có thể là theo cách cảm nhận của nhạc sĩ, từ mất mát trong cuộc tình, từ cuộc đời mình đi qua. Tôi như chưa vừa ý, mở phần tiếng piano của cây đàn organ, chơi đúng âm giai La thứ nhạc sĩ viết. Chỉ còn những âm thanh thánh thót của nhà thờ vọng vào tâm thức.

Tôi vẫn thích bản gốc, bài thơ của chính tác giả viết hơn. Hầu như khổ thơ nào trong bài cũng có chỗ hay, lạ…. Tôi nghĩ ngợi miên man theo từng câu chữ của Du Tử Lê.

Biện pháp tu từ lập dòng thơ được lặp lại ở đầu mỗi khổ thơ. Ông muốn “em hỏi”, hỏi những đối tượng khác nhau. Nhưng đầu và cuối vẫn là “hỏi Chúa”, để ông được trải lòng, để em hiểu thấu lòng ông với em, yêu thương sâu sắc, thắm thiết, đậm đà, không nguôi. Ông là người có đạo, hoặc trở lại đạo, có xác tín cao. Chúa chính là cứu cánh của đời ông, hay ít ra là ở khoảng thời gian, lúc ông làm bài thơ.

Em trong thơ, không phải là một nàng Diễm, một cái tên cụ thể như trong “ Diễm xưa “ của Trịnh Công Sơn, mà là “thánh nữ “, nàng được nghệ thuật hóa. Rõ ràng đây là một tình thơ. Cái tình trong thơ ông thiết tha, thương cảm vô cùng. Nàng có thể là người yêu, là hiền thê,… một người đã gắn bó, đi với ông trong một một quãng dài của cuộc đời.

“hỏi Chúa đi rồi em sẽ hay
tôi buồn như phố cũ như tay
bàn chân từng ngón ngưng không thở
lạc mất đường đi. tạnh dấu bày”

Ông “ buồn như phố cũ”, “ như tay”, “bàn chân từng ngón ngưng không thở”. Dòng cảm xúc trải dài như tiếng thở dài không buông, được ngắt ra thành hai dòng thơ, ông chuyễn “phố”, “tay”, “chân” thành hơi thở con người. Rồi “ngưng thở”, sự sống như ngưng lại, chết lặng, xót xa, thổn thức, tái tê. “Ngưng thở" như chết đau , chết lạnh từ nỗi buồn. Ông “tạnh dấu bày”, hơi thở ông như ngưng lại, như chết rồi, mà không thể nào giải bày “ ngàn tâm sự”, khúc mắc ở trong lòng. Những điều này có Chúa biết, em hỏi đi, Chúa sẽ chứng lòng anh, anh buồn lắm….

Ở đây ta thấy dấu chấm khá lạ ở dòng thơ cuối của khổ thơ. Cách sử dụng này còn được tác giả dùng vài lần nữa trong bài thơ. Dấu chấm không dùng theo qui cách của nhà trường. Theo thiển nghĩ: lối sử dụng các dấu chấm, phết,.., hoặc ở một số bài thơ khác, ông còn đi xa hơn nữa, sử dụng các dấu gạch chéo (/ ), để người đọc tự do hoán chuyễn vị trí từ ngữ trong dòng thơ…, không đơn thuần chỉ là phong cách viết, mà là sự sáng tạo, đổi mới trong cách biểu hiện thơ. Điều này rất cần thiết trong văn chương, dù cho là được hoặc chưa được sự đồng tình từ nhiều người…Dấu chấm trong dòng thơ như là sự ngắt nhịp thơ, hình như tác giả muốn người đọc ngừng nghỉ chỗ đó dài hơn, lắng hơn, đọng hơn, trước khi chuyễn cảm xúc sang một mạch ý khác.

Rồi ông bảo em “hỏi nắng”, “hỏi gió”. Ông là người có rất nhiều tâm sự, “ngàn tâm sự”. Dòng thơ “gió khuya thổi rớt ngàn tâm sự” rất hay. “ Gió” mà thổi “ rớt” được “tâm sự”, hiện tượng tự nhiên mà thổi “rớt” được tâm trạng, ưu tư trong lòng người, mà là “rớt” chứ không phải rơi, rụng. “Rớt” là rơi, nhưng như là lỡ tay, không có ý thức muốn, từ rất hay…

Dòng thơ của ông trở nên miên man, suy tư phong phú, độc thoại, thắc mắc với chính mình: “thiên đàng tôi là người hay ai?”. Rồi ông bay bay, đích thực theo hơi hướng của một nghệ sĩ , “riêng người vẫn bay trên ngọn cây”. Vạn vật sinh linh như có hồn, có tình, biết hết mọi chuyện, ông nói em hỏi, để biết những nỗi niềm canh cánh trong lòng ông.

Như muốn thuyết phục em hơn, ông chuyễn đối tượng để em hỏi: hỏi tóc”, hỏi “mắt” “môi”, “hỏi tim”, hỏi những kỷ niệm giữa hai người từng có được. Mái tóc, đôi mắt, làn môi, trái tim là những hình ảnh, kỷ niệm, cảm giác trong tình yêu mà ông nhớ dai dẵng, lắng mãi. Em thấp thoáng là “thánh nữ”, người mà ông trân quí, yêu thương hết mực.

Rồi thật bất ngờ với hai dòng thơ tuyệt hay kết thúc.

“hỏi Chúa đi! ngài sẽ trả lời
trong tay thánh nữ có đời tôi.”

“ Thánh nữ” không hẳn là phép ẩn dụ, là một biện pháp tu từ, mà là một hình tượng nghệ thuật độc đáo, chỉ có ở Du Tử Lê. Nó mang tính chất gợi nhiều hơn, cảm nhận là từ sự liên tưởng của từng người đọc. “ Thánh nữ” là trải dài những năm tháng mà ông hiểu biết về em. “ Thánh nữ “ có thể là nàng, là người vợ tốt. hiền lành, thánh thiện từng sống với ông trên mặt đất này. “ Thánh nữ” có thể là Maria, Téresa, Anna,…. một vị nữ thánh nào đó trên trời. “ Thánh nữ” là sự thánh thiện, lòng nhân ái, bao dung. “ Thánh nữ ” là sự hoàn mỹ trong nhân cách và may mắn thay “trong tay thánh nữ có đời ” ông.

Lời bài thơ của Du Tử Lê, giai điệu bản nhạc phổ thơ đọng lại, vẳng bên tai. Một nỗi cô đơn vô hình tình cờ ám ảnh. Tôi lại nhớ một bài hát, bài “ Một mình” do Thanh Tùng sáng tác: “Gió nhớ gì ngẩn ngơ ngoài hiên/Mưa nhớ gì thì thầm ngoài hiên/Bao đêm tôi đã một mình/Đêm nay tôi lại một mình…..” . Tôi lại như thấy hình ảnh vài ông bạn già, một thời chinh chiến hiện ra:… mà tôi vẫn thường thấy ngồi bên chiếc máy game, kéo máy bằng đồng tiền già ít ỏi, cho qua đi ngày tháng, trong nỗi cô đơn cuối đời….. Nỗi cô đơn dù có hay không có người thân bên cạnh, nỗi cô đơn trong hồn.

Ôi , thương quá những ông bạn , không một nương tựa cuối đời. Tôi trân trọng nỗi cô đơn, nỗi cô đơn mạnh mẽ…

https://www.youtube.com/watch?v=-Qm5WhNms1E&feature=youtu.be

http://www.dutule.com/D_…/trong-tay-thanh-nu-co-doi-toi.html

(Nguồn từ: FB của Nguyễn Đông A)
___________

Thư của Du Tử Lê,

Thưa ông Nguyễn Đông A,

Tôi muốn được ngỏ lời cảm ơn ông đã ghi lại nhiều cảm nhận bất ngờ của ông dành cho một bài thơ nhỏ của tôi - - Mặc dù giữa chúng ta chưa có sự quen biết. Cũng như ông không hề gửi cho web-site dutule.com mà, do một thành viên trang nhà của chúng tôi, tình cờ đọc được và xin phổ biến.

Tôi muốn được ngỏ lời cám ơn ông, cũng như đã từng cám ơn những thiện cảm của các tác giả khác, dành cho một số thơ của tôi. Riêng bài viết của ông, vô hình chung đã cho độc giả của ông, một số điều mà những tác giả khác tuy cũng viết về bài thơ trên, đã không đề cập tới.

Điển hình, trong bài của mình, ông viết:

 - Hai chữ “Thánh nữ”, tuy là một chỉ-định-từ nhưng nó lại có một biên độ lớn - - Không nhất thiết phải là một người nữ được xác-định nào mà, có thể là biểu tượng của nhiều người nữ khác nhau trong tôi (cũng như trong mỗi chúng ta.)

 - Tôi cũng rất thích thú khi ông phân tích sự khác biệt giữa động tự “rớt” với “rơi”, “rụng” hoặc, “buông”, hay “thả”...

Nhưng thưa ông Nguyễn Đông A, điều tôi vui nhất là khi ông đề cập tới những dấu chấm, phết... cố tình trong thơ tôi. Chúng tựa những “cầu chì ngắt diện” = ngắt nhịp chảy của thơ, để cho mạch chảy của thơ, có những hơi thở khác. Và hơn nữa, ông cũng đã đề cập tới dấu “slash” tôi dùng – đúng như ghi nhận của ông là để người đọc được tham dự thực sự vào bài thơ, như một tác giả thứ hai, khi họ muốn hoán chuyển một chữ hay một cụm từ đến một vị trí khác trong ngữ cảnh câu thơ...

Tôi chỉ muốn thêm một ý nhỏ rằng: Văn phạm do con người đặt ra thì, con người cũng có thể “modify” văn phạm để thích ứng, phản ảnh được mạch chảy thời đại hôm nay...

Thưa ông Nguyễn Đông A, tôi từng nói về những thay đổi kể trên, nhưng khi những thay đổi đó, được ghi nhận bởi ông, tôi tin số người lắng nghe, chấp nhận, sẽ gia tăng nhiều hơn...

Trân trọng cám ơn ông Nguyễn Đông A, một lần nữa.

Du Tử Lê

(Garden Grove,17 tháng 8-2015.)