VƯƠNG HỒNG ANH - Du Tử Lê và 8 năm quân ngũ tại Cục Tâm Lý Chiến,

Trong bài viết “Du Tử Lê, những ngày ở BC 3168”, tôi có nói qua về đơn vị đầu tiên khi tôi ra trường là Cục Tâm Lý Chiến, mà khu bưu chính (KBC) có danh số là 3168. Doanh trại của đơn vị này đặt tại 2 bis Hồng Thập Tự từ năm 1955. Đây là một địa chỉ bưu chính giao dịch hành chínhvới các cơ quan dân sự và số 2 bis có một “lịch sử” của nó. Theo tài liệu quân sử của Bộ Tổng Tham Mưu và lời kể của một số niên trưởng đã làm việc tại doanh trại này từ thời gian doanh trại được hình thành, thì vào trước năm 1955, đường Hồng Thập Tự có tên là Chasseloup Laubat, và địa chỉ bưu chính số 2 là khu xưởng của ngành công chánh, còn 2 bis là doanh trại của một đơn vị của quân đội Liên Hiệp Pháp. Vào khoảng cuối năm 1956, Nha Chiến Tranh Tâm Lý tiếp nhận doanh trại này và xây dựng thêm một số khu nhà mới. Cũng cần ghi nhận rằng đầu tháng 2 năm 1954, trong kế hoạch phát triển quân đội Quốc gia Việt Nam, Bộ Quốc phòng cho thành lập Nha Chiến Tranh Tâm Lý, Tác Động Tinh Thần, (tới tháng 9 năm 1956 thì cải danh thành Nha Chiến Tranh Tâm Lý). Đến cuối năm 1964, Tổng cục Chiến tranh Chính Trị trên cơ sở quy hợp các nha Chiến Tranh Tâm Lý, Nha An Ninh Quân Đội, Nha Xã Hội Văn Hóa, các nha đổi thành cục, đồng thời tổng cục này lập thêm Cục Chính Huấn và các Nha Tuyên Úy Phật Giáo và Tin Lành (nha Tuyên Úy Công Giáo đã có từ trước). Riêng Nha Chiến tranh Tâm Lý cải danh thành Cục Tâm Lý Chiến, tổng chỉ huy 5 tiểu đoàn Tâm Lý Chiến, 5 Đại Đội Dân Sự Vụ hoạt động tại 4 Vùng Chiến Thuật và Biệt khu Thủ Đô. Cuối năm 1966, các tiểu đoàn Tâm Lý Chiến và Đại Đội Dân Sự Vụ sát nhập thành các Tiểu đoàn Chiến tranh Chính Trị trực thuộc Tổng cục Chiến Tranh Chính Trị. Cục Tâm Lý Chiến chỉ còn bộ chỉ huy trung ương gồm có Khối Kỹ Thuật ( điều hành các phòng Điện Ảnh, Vô Tuyến Truyền Hình, Thông tin Báo chí, Văn Nghệ, Ấn Họa, Đài Phát thanh Quân Đội, Nhật Báo Tiền Tuyến) và các khối Kế hoạch, Hành chính, Tình Báo Tâm Lý Chiến, quân số từ hơn 3 ngàn quân nhân, chỉ còn khoảng 500 người vào cuối năm 1966.

Cũng vào cuối năm 1966, một số Tổng Nha, Nha thuộc Bộ Quốc phòng được tái tổ chức, quân số của những đơn vị này, dược bổ sung cho các Cục thuộc Tổng Cục Chiến tranh Chính Trị và Tổng Cục Tiếp Vận. Riêng Khối Kỹ Thuật Cục Tâm Lý Chiến đã tiếp nhận khoảng 30 quân nhân, bổ sung cho các phòng Điện ảnh, Vô Tuyến Truyền Hình, Thông Tin Báo Chí, và Đài Tiếng Nói Quân Đội. Trong số các quân nhân bổ sung cho Phòng Thông Tin Báo Chí có Trung úy Đặng Trần Huân (cấp bậc cuối cùng: Thiếu tá), Trung úy Lê Cự Phách ( tức là nhà thơ Du Tử Lê, thăng cấp trung úy thực thụ từ đầu năm 1967, khoảng 2 năm sau, nhà thơ này được thăng cấp đại úy), Thiếu úy Dương Vy Long ( tháng 11 năm 1967 trở thành dân biểu Hạ Viện), Thượng sĩ Phan Bá Thuần Hậu (bút danh là Anh Thuần). Riêng về Trung úy Lê Cự Phách, ban đầu được điều động về Cục Chính Huấn, nhưng sau đó, Đại tá Vũ Quang, Cục trưởng Cục Tâm Lý Chiến có trình văn xin hoán chuyển về Cục Tâm Lý Chiến,1 sĩ quan khác của cục được điều động thay thế Du Tử Lê ở Cục Chính Huấn.

Khi Du Tử Lê về phòng Thông tin Báo Chí, thì tôi đang phụ trách ban “Phim thời sự” của phòng Điện ảnh và Vô Tuyến Truyền Hình, và đồng thời là sĩ quan Biên tập chương trình Truyền hình Quân đội của Phòng Vô Tuyến Truyền Hình. Tôi gặp Du Tử Lê lần đầu tại Phòng Thông Tin Báo Chí khi anh vừa đi làm phóng sự chiến trường từ Vùng 2 Chiến thuật trở về. Họa sĩ Mai Chửng, bạn cùng khóa với tôi, lúc đó phụ trách về kỹ thuật trình bày của phòng này đã giới thiệu tôi với Du Tử Lê. Sau đó, tôi, Mai Chửng và Du Tử Lê trở thành bạn thân. Và vào giữa năm 1967, thì tôi xin thuyên chuyển về Phòng Thông Tin Báo Chí theo gợi ý của Du Tử Lê và Mai Chửng.

Tôi còn nhớ vào khoảng tháng 4 năm 1967, liên phòng Điện Ảnh và Vô tuyến truyền hình do Thiếu tá Nguyễn Thượng Thọ chỉ huy, được tách riêng, Thiếu tá Thọ chỉ còn giữ chức trưởng phòng Điện Ảnh, còn trưởng phòng Truyền Hình do Thiếu tá Nguyễn Văn Toàn, kỹ sư ở Cục Truyền Tin mới thuyên chuyển về, đảm trách. Do thiếu quân số, nên theo đề nghị của Thiếu tá Lê Đình Thạch, Trưởng khối Kỹ Thuật, Đại tá Vũ Quang, Cục Trưởng Cục Tâm Lý Chiến ký quyết định với nội dung rằng trong thời gian chuyển tiếp, tôi phải làm việc tại 2 phòng: buổi sáng ở phòng Điện ảnh, buổi chiều ở Phòng Truyền Hình. Do công việc quá nhiều, không có thời gian để ngao du với bạn bè, tôi đã hỏi ý kiến với Du Tử Lê và Mai Chửng, cuối cùng tôi đã lên gặp Thiếu tá Thạch xin thuyên chuyển qua phòng Thông Tin Báo Chí. Ban đầu Thiếu tá Thạch không đồng ý, tôi phải năn nỉ, cuối cùng ông chấp thuận cho tôi hoán chuyển với một người bạn cùng khóa là anh Liên với điều kiện tôi phải hướng dẫn Liên về biên tập chương trình truyền hình, riêng công việc ở phòng Điện ảnh, tôi phải chờ một sĩ quan, đang tu nghiệp ở Mỹ, sắp mãn khóa, để bàn giao.


*Du Tử Lê ở phòng Thông Tin Báo Chí


Khi tôi thuyên chuyển về Phòng Thông Tin Báo Chí, thì quân số của phòng có gần 20 người, trong đó có hơn 10 sĩ quan. Phòng này chiếm nguyên một ngôi nhà trong đó có 1 phòng rộng dành cho phụ tá trưởng phòng và các sĩ quan, 1 phòng dành cho tòa soạn bán nguyệt san Chiến sĩ Cộng Hòa, 1 phòng dành cho bộ phận văn thư và 1 phòng dành cho vị trưởng phòng là Đại úy Nguyễn Đạt Thịnh (cấp bậc cuối cùng là Trung tá). Khi vào trình diện, Đại úy Thịnh đã phân nhiệm tôi vào nhóm Phóng viên lưu động tại 4 vùng chiến thuật để viết phóng sự chiến trường và các tin quân sự cho nhật báo Tiền Tuyến do số phóng viên cơ hữu của nhật báo rất ít chỉ phụ trách các phần tin thời sự chính trị, xã hội). Riêng Du Tử Lê, công việc chính là biên tập các bài viết của độc giả gửi về cho bán nguyệt san Chiến sĩ Cộng Hòa, và bản tin thời sự quân đội của nhật báo Tiền Tuyến. Trong trường hợp chiến trường tại các vùng chiến thuật sôi động, thì Du Tử Lê được điều động tăng cường cho nhóm phóng viên chiến trường, và vùng chiến thuật mà anh thường đến là Vùng 2 Cao nguyên. Sau khi được thăng cấp đại úy một thời gian, anh được giao trách nhiệm điều hành tòa soạn Nguyệt San Tiền Phong, vào thời gian này, Cục Trưởng Cục Tâm Lý Chiến là Đại tá Hoàng Ngọc Tiêu, (nhà thơ Cao Tiêu) rất quý mến Đại úy Lê Cự Phách về nhân cách cũng như về tài năng. (*)
Riêng cá nhân, trong thời gian phục vụ tại phòng Thông Tin Báo Chí, trước khi tình nguyện thuyên chuyển về bộ chỉ huy một trung đoàn tân lập ở chiến trường Quảng Trị-Thừa Thiên, tôi đã chứng kiến nhiều sự việc liên quan đến con người Du Tử Lê, xin được ghi lại sau đây:


*Du Tử Lê và những người khách từ xa đến

Vào những năm 1967, 1968, hàng ngày, ở cửa phòng trực của doanh trại Cục Tâm Lý Chiến, thường có khách xin vào Phòng Thông Tin Báo Chí để gặp một số phóng viên, biên tập viên, với nhiều lý do khác nhau… Người có nhiều khách nhất là Du Tử Lê, những người khách này thường từ xa về, có người từ Huế, Đà Nẵng vào, có người từ Cao Nguyên xuống, có người từ miền Tây lên. Họ gặp Du Tử Lê để trao đỏi về một bài thơ, bài viết của tác giả đăng ở các tuần báo xuất bản tại Sài Gòn. Những người này được tòa soạn các tòa báo đó hướng dẫn rằng “cứ đến 2 bis Hồng Thập Tự xin gặp Du Tử Lê ở phòng Thông Tin Báo Chí”. Mỗi lần gặp như thế, Du Tử Lê phải nói nhỏ với Đại úy Phạm Huấn, phụ tá trưởng phòng, xin ra ngoài để đưa khách đi uống nước. Khoản tiền tiếp khách của Du Tử Lê nếu cuối tháng cộng lại cũng chiếm một phần lớn tổng số tiền nhuận bút của các tuần báo trả cho anh.

Trong số những người khách bốn phương đó, có nhiều người còn nhờ Du Tử Lê, qua sự quen biết rộng với các bạn bè ở Không quân, xin cấp giấy vận chuyển bằng phi cơ vận tải quân sự để trở lại địa phương sau chuyến đi Sài Gòn. Một trong những người bạn ở Không quân đã “gánh giùm” cho Du Tử Lê việc này là anh Phan Lạc Giang Đông, lúc đó là quân nhân phục vụ tại Bộ Tư lệnh Không quân. Tôi có một người em trai út, trong các năm 1973, 1974, học ban Tú tài Kỹ thuật ở Qui Nhơn, cứ vào dịp hè thì vào Sài Gòn chơi, khi về lại Qui Nhơn, đều đến 2 bis Hồng Thập Tự để nhờ “anh Lê giúp cho giấy vận chuyển phi cơ quân sự”.

Không chỉ giúp bạn về vận chuyển, có những trường hợp Du Tử Lê còn tìm chỗ tạm trú cho bạn trong thời gian người này ở Sài Gòn. Chiếc Vespa của anh đã chở không biết bao nhiêu người bạn từ bốn vùng chiến thuật, ngao du Đô Thành.


*Vài câu chuyện về tình bạn

Trong số thi hữu, văn hữu của Du Tử Lê, có vài người (mà vì sự tế nhị xin miễn nên tên) gặp nhiều khó khăn trong đời sống, và mỗi lần từ xa về Sài Gòn, đã được Du Tử Lê tự nguyện lo luôn tiền tiêu vặt, ăn uống, và những chuyện như thế Du Tử Lê không kể với ai… Tôi biết được là do chính do những người đó kể lại với tất cả sự cảm kích về tình bạn của Du Tử Lê.

Câu chuyện dưới đây liên quan đến cá nhân tôi, mà mỗi khi nhớ lại, lòng bồi hồi với cả một trời kỷ niệm.

Trong thời gian năm 1967-1968, tôi có quen biết với một cô gái người Hoa, tiểu thư của một gia đình chủ nhân cửa tiệm buôn bán đổ cổ rất lớn trên đường Tự Do. Tình cảm giữa chúng tôi đã vượt qua giới hạn bình thường. Mỗi lần nhận sự vụ lệnh đi thực hiện phóng sự chiến trường ở các vùng chiến thuật, trước khi lên đường, tôi đều đến thăm “cô gái của tôi”. Tôi không có xe gắn máy, nên thường đón taxi. Có một lần, vào buổi chiều, tôi đang đứng chờ đón xe trước 2 bis Hồng Thập Tự thì Du Tử Lê vừa đi Vespa ra, thấy tôi, bạn hỏi: “Có phải đến thăm cô gái ở đường Tự Do không?” Tôi ngạc nhiên hỏi lại: “Sao toa biết?” Lê không trả lời và chỉ nói: “Lên xe, moa chở đi. Trên đường đi, Lê nhắc lại có một lần Lê đã chở tôi đi mua quà tặng sinh nhật cho cô gái và sau đó đã chở đến tận nhà. Lê nói tiếp: “Moa thấy toa ra khỏi phòng, moa đoán là toa đến thăm cô gái, mà không muốn phiền moa, nên moa ra lấy xe đuổi theo. Bạn thân với nhau, không có gì phải ngần ngại”. Lần đó, khi ngừng xe, Lê hỏi tôi rằng “vào thăm có lâu không, moa chờ”, tôi nói ngay “Moa sẽ ở lại lâu, toa về lại phòng đi”. Khi Lê đi rồi, tôi kể cho cô gái biết đôi điều về Lê: một nhà thơ nổi tiếng, một người hết lòng với bạn…” Vào mùa hè 1968, tôi xin thuyên chuyển về Huế để gần mẹ tôi, chúng tôi đã chia tay, nhưng câu chuyện Du Tử Lê chở tôi đến thăm cô gái người Hoa thì vẫn còn trong ký ức của tôi.


*Du Tử Lê và những người muôn năm cũ

Trước năm 1975, tôi gặp Du Tử Lê lần cuối vào mùa Hè năm 1973. Thời gian đó, tôi xin phép vào Sài Gòn trong 1 tuần để dự kỳ thi chứng chỉ cử nhân chuyên khoa Nhân Văn. Tôi đã ở lại nhà của Du Tử Lê trong khu cư xá Bưu Điện trong 3 ngày đầu, do nhà bạn gần trường thi. Sau đó, tôi về nhà người cậu để thăm bà con. Khi từ giã bạn, tôi nói rằng mùa hè năm sau, tôi sẽ về lại Sài Gòn để dự kỳ thi hoàn tất chương trình Cử nhân. Nhưng lời hứa đó đã không thực hiện được vì vào mùa Xuân năm 1974, tôi thuyên chuyển về Đà Nẵng, và do công việc tại đơn vị mới quá nhiều, nên tôi đành tạm gác việc thi cử. Tháng 12 năm 1974, khi tôi đang phụ trách Phòng Tâm Lý Chiến của một sư đoàn Bộ binh, vị Tướng Tư lệnh Sư đoàn muốn phổ biến một bài viết về chiến công của Sư đoàn trên nhật báo Tiền Tuyến. Tôi đã cử một sĩ quan đem bài viết về Sài Gòn kèm lá thư của tôi gửi cho Du Tử Lê nhờ bạn chuyển cho nhật báo Tiền Tuyến. Khi giao thư, tôi hỏi người sĩ quan: “Cậu có biết nhà thơ Du Tử Lê không”. Sĩ quan này trở lời ngay: “Em rất thích thơ của Du Tử Lê, nhưng chưa có dịp gặp ông ta”. Sau lần đó, tôi không có dịp để liên lạc với bạn tôi, một nhà thơ lớn.

Gần 9 năm sau, vào cuối năm 1981, từ trại tù trở về Sài Gòn, cuộc sống của tôi vô cùng khó khăn. Trước khi được một người bạn bảo lảnh vào dạy Toán tại một Trung tâm luyện thi Đại học, trong hai năm đầu, tôi phải làm đủ nghề để mưu sinh. Nhà tôi ở gần Cầu Thi Nghè, mỗi lần đạp xe ngang 2 bis Hồng Thập Tự, tôi đều nhìn vào doanh trại Cục Tâm Lý Chiến của ngày tháng cũ, vào lúc đó đã trở thành một “cơ quan nhà nước”, mà lòng ngậm ngùi. Toàn cảnh của doanh trại có nhiều thay đổi nhưng cái hồn xưa vẫn còn đó.

Tháng Sáu năm 1995, trước ngày rời Sài Gòn để sang Mỹ theo diện H.0, tôi đã đạp xe đi ngang 2 Bis Hồng Thập Tự, và đã dừng lại ở bên đường hơn một phút. Tôi đã nhìn toàn cảnh doanh trại ngày xưa lần cuối, tôi mường tượng khu nhà của Phòng Thông Tin Báo Chí, lòng bùi ngùi nhớ đến những người lính muôn năm cũ, những người bạn của đơn vị đầu tiên đời quân ngũ, và sáng ngời lên trong tâm tưởng là nụ cười hiền hậu của Du Tử Lê mỗi lần thấy tôi từ chiến trường trở về.

Đêm Thứ Sáu 24 tháng Sáu, năm 2016

Vương Hồng Anh
________
(*) Thời gian làm Cục trưởng cục TLC, nhà thơ Cao Tiêu ấn hành một số tác phẩm. Ít nhất 2 trong mấy tác phẩm này, ông đã nhờ DTL viết tựa hay bạt.