Cao Đông Khánh, nhánh sông khác.

Trong năm năm đầu tiên của sinh hoạt thi ca Việt hải ngoại, Cao Đông Khánh là một trường hợp hãn hữu. (1)

Hầu hết những nhà thơ của Việt Nam, cũng như những tài năng lẫy lừng thế giới thường trải qua một tiến trình gần như đương nhiên. Đó là tiến trình: Dò đường - Hủy thể và - Định hình.

Như một người thợ mộc trước khi ra nghề phải thực tập trên những súc gỗ của ông ta. Như một bác sĩ, trước khi hành nghề phải thực tập trên những thi thể trong các cơ thể học viện. Nhà thơ cũng thế. Những bản nháp, hay những bài thơ đầu tiên của y là những bài thực tập thứ nhất. Bước dọ dẫm, bước dò đường thường thấp thoáng hay, ắp đầy tính cách, dấu vết của những tài thơ đi trước...

Từ những bài tập kia, thi sĩ trong một tình cờ nào đó của suy nghĩ lao lung, của khát khao tự chứng, y sẽ bước tới giai đoạn khai tử chính y, để tựu thành một kẻ khác. Y mang một dung mạo mới, với những đường nét, cá tính lâu dần làm thành y và, mang tên y.

Đó là lúc tiếng thơ đã định hình. Đó là lúc tài thơ đã có được cho chính nó một linh hồn riêng, một thịt xương riêng.

Trường hợp Cao Đông Khánh, không thế.

Trước bảy lăm, không có Cao Đông Khánh. Sau tám mươi, cũng không thể có một Cao Đông Khánh khác.

Như chính họ Cao cho biết, lớn lên giữa một cơ ngơi đồ sộ, Cao Đông Khánh được chuẩn bị để trở thành một tài phiệt. Cao Đông Khánh tự dọn mình để trở thành một "xì thẩu" hạng bự, tham vọng ngang hàng những tầm cỡ làm ăn quốc tế. Trước bảy lăm, Cao Đông Khánh, là một thứ Hắc Công Tử hay Bạch Công Tử của thời đại mới. Cao Đông Khánh của những canh bạc thâu đêm, của những tiệc rượu suốt sáng. Văn chương và chữ nghĩa, không chiếm cứ một diện tích nhỏ bé nào trong tâm trí trùng điệp con số, của Cao Đông Khánh.

Trước bảy lăm, thi ca không là mối ưu tư trong trí lự của một Cao Đông Khánh.

Năm 1966, Cao Đông Khánh du học tại Hoa Kỳ.

Cùng lúc, rất sớm, ông trở thành chủ nhân một cây xăng lớn ở giữa thành phố San Francisco. Một Cao Đông Khánh tay chơi trong night club giữa một Cựu Kim Sơn ngày đêm tiếng nhạc không phân lìa. Trước một chín bảy lăm, Cao Đông Khánh là kẻ lạ mặt.

Vẫn theo lời kể của ông, ông gần như hoàn toàn lạ mặt với thi ca, với chữ nghĩa. Vậy mà, đột nhiên, thơ Cao Đông Khánh xuất hiện trên các mặt báo Việt tỵ nạn.

Vậy mà, đột nhiên ở những ngày tháng đầu tiên của thập niên 80, thơ Cao Đông Khánh xuất hiện như những cơn mê sảng. Những dòng thơ đổ mồ hôi trộm trong những đêm về sáng. Giựt mình thức giấc giữa đất, trời xa lạ.

Không chỉ thơ, Cao Đông Khánh trong đời sống thường nhật, cũng xuất hiện như một cơn mê sảng. Cơn mê sảng dội bật những hân hoan. Kinh ngạc. Thầm lặng. Và, mỉa mai, chống đối, một cách ồn ào, giận dữ.

Điều gì ném ông theo vòng quay 180 độ như vậy? Phải chăng vì 1972, họ Cao trở về Saigòn. Kẹt lại sau tháng 4-1975. Đi tù. Vượt biển 1979. Và, ông là một trong những nạn nhân thứ nhất của chín tầng địa ngục hải tặc, biển đông? 

Đổi thay tận tuỷ, tróc vở tự xương, đem Cao Đơng Khánh đến với thi ca.

Thi ca lại đem đến cho họ Cao những chê bai, những phê bình bằng nụ cười ngất ngất và cùng lúc, kinh ngạc, sững sờ. Bầu khí văn chương lưu vong ảm đạm, bỗng ầm ì giao động.

Đó là thời điểm đầu thập niên 80. Thời điểm sinh hoạt văn học Việt Nam, quê người, gần như tắt thở. Gần như khô héo, với Nguyên Sa, mới trở lại Hoa Kỳ, từ Pháp. Thanh Nam ở Seattle. Mai Thảo vừa tới đảo. Vũ Khắc Khoan ở Minnesota. Ngọc Dũng ở Hoa Thịnh Đốn. Mặc Đỗ ở Texas. Võ Phiến vừa dọn về Los Angeles từ Minnesota. Lê Tất Điều chọn ở San Diego...

Tất cả hầu như không còn viết nữa. Hoặc có viết mà, không muốn đưa ra(?)

Lớp người mới, cầm bút sau biến cố 30-4, cũng chưa đông đảo. Đội ngũ thưa thớt này, đa số chọn thi ca, làm đất trời để tung hoành, để thi thố tài năng; như một hốt hoảng trước bơ vơ, nhiều hơn một chọn lựa tử sinh, trí tuệ.

Có dễ vì thế, không một tên tuổi nào, cho thấy triển vọng bứt, thoát khỏi những người đồng hành. Giữa cảnh tình ấy, thơ Cao Đông Khánh, xuất hiện.

Bài thơ đầu tiên của Cao Đông Khánh được in trên tuần báo Quê Hương, xuất bản ở miền nam California.

Cao Đông Khánh hiện ra với những câu thơ bị một số người đọc cho là vô nghĩa. Những câu thơ không hề cho thấy mới bận tâm về văn phạm, chính tả.… Nhưng lạ lùng thay, đâu đó, giữa thế giới thi ca ngổn ngang, hà rầm kia, thơ họ Cao lại rất giầu có những danh từ mà những người làm thơ cùng thời hoặc, trước ông, ít dùng hoặc, không hề ngó ngàng. 

Ở đây, phải nói tới sự táo tợn, bất ngờ tới kinh ngạc mang tên Cao Đông Khánh.

Nếu trước tháng 4-75, không ít người sững sờ với thơ của Trần Thy Nhã Ca, khi Nhã Ca nói về những chuyển động tâm lý của mình trong chu kỳ kinh nguyệt; thì, Cao Đông Khánh trong hoàn cảnh đặc biệt của ông - - Hoàn cảnh vượt biển tỵ nạn - - Đã đề cập tới những phụ nữ thuyền nhân, dấu của cải, kim cương, hột soàn trong âm hộ...

Trong bài “Hạt Kim Cương Di Tản,” Cao Đông Khánh viết, từ tư cách một nhân chứng, đúng hơn, một nạn nhân sớm sủa của biển Đông, của hải tặc:

 một người ngồi hát trong trại tỵ nạn

 những vết muỗi đỏ trên thân thể nàng

 những chỗ rối rắm những chỗ chí rận

 dấu trong chỗ kín một hạt kim cương

 một hạt kim cương lọt vô tử cung

 những cuộc bạo dâm đứt giây trí nhớ

 cây lá một ngày trổ trái héo hon

 đứa trẻ sơ sinh dính đầy cát bụi.

 Cũng là Cao Đông Khánh, khi ví quần áo lót của người nữ, bay phất phới, như cờ xí.

Và, cũng Cao Đông Khánh với ngôn ngữ miền Nam, thứ văn nói, đã chi phối hầu như, cùng khắp cõi thơ họ Cao.

 Saigòn Chợ Lớn mưa như chớp

 nát cả trùng dương một khắc thôi

 chim én bay ngang về Xóm Chiếu

 nước ròng ngọt át giọng hàng rong

 hỡi ơi con bạn hàng xuôi ngược

 trái cây quốc cấm dấu trong lòng

 hỏi thăm cho biết đường ra biển

 nước lớn khi nào tới cửa sông?

 Saigòn Khánh Hội gió trai lơ

 khi ấy còn tơ gái núi về

 đào kép cải lương say tứ chiếng

 ngã tư Quốc Tế đứng xàng xê....

Hoặc:

 em hãy kể tôi như trái cây lột vỏ

 để quá đêm ngày hôi gió thịt xương tôi

 như gái tỉnh lẻ thất thân nơi thị trấn

 lỡ một lần lỡ thêm nữa chẳng sao! 

Chúng ta khó thể phủ nhận rằng, ngôn ngữ đường phố, địa phương rất ít được sử dụng trong văn chương 20 năm, miền Nam. Bất thành văn, một số người cho rằng, văn nói của miền Nam thiếu chất thơ, nếu không muốn bảo là không có thi tính, nói theo ngữ học. Thậm chí, những thi sĩ sinh trưởng ở miền Nam, điển hình như nhà thơ Tô Thùy Yên, cũng không dùng nhiều ngữ vựng đặc thù của vùng đất này. Nhưng, ở Cao Đông Khánh, ông đã chứng minh, điều ngược lại.

Chỉ trong cõi thơ Cao Đông Khánh, người ta mới bắt gặp văn nói Nam bộ rặc và, những hình ảnh tiêu biểu lục tỉnh, miền Nam máu thịt của chúng ta…

Một cách ngắn, gọn, tôi muốn nói, thơ ông, tựa một nhánh sông khác. Một nhánh sông gần như không có khởi nguồn nhưng, cùng chảy vào biển văn học Việt Nam, nơi đất nước người.

Du Tử Lê,

Chú thích

(1) Nhà thơ Cao Đông Khánh sinh năm 1941, Mất ngày 13 tháng 12 năm 2000, tại thành phố Houston, Texas. Ông đã xuất bản 2 thi phẩm: “Lịch Sử Tình Yêu”, tạp chí Nhân Chứng Xb năm 1981 và, “Lửa đốt ngoài giới hạn”, Xb năm 1996. 

Căn cứ vào một bài viết của Cao Đồng Thạnh, bào đệ của nhà thơ Cao Đơng Khánh thì:

 “Anh Khánh mắc nợ làm thơ từ hồi mới chập chững vào đời. Lúc đó anh vừa làm thơ mà còn đánh lộn. Còn tôi hễ nghe thằng nào đập ông anh là đi kiếm để trả thù. Tôi còn nhớ là mới vào khoảng đệ lục hay đệ ngũ gì đó, tôi đã nghe anh Khánh ngâm nga những bài thơ của Bùi Giáng, văn Nguyễn Sĩ Tế, rồi tới Nguyên Sa, Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền, T.T.Kh, Tô Thùy Yên, v.v…” (Trích từ Google.com)