Lê Uyên và Phương, “hợp đồng tác chiến” trên sân khấu. (Kỳ 1)

Chuyện kể, cuối thập niên (19)60, đầu thập niên (19)70, hai nhà thơ tên tuổi từ Saigòn lên Đà Lạt công tác; nhân tiện, tham dự một số sinh hoạt văn nghệ tại thành phố sương mù nổi tiếng này.

Trong những ngày sinh hoạt với giới trẻ ở Đà Lạt, tình cờ họ được nghe và, chú ý tới dòng nhạc cũng như nghệ thuật trình diễn nồng nàn của đôi song ca ở vùng đất “Hoàng triều cương thổ” đó.

Điểm đặc biệt, đôi song ca vừa kể, lại là một cặp vợ chồng trẻ. Rất trẻ. Khi trình diễn, họ như một cặp tình nhân đang ở đỉnh cao nhất của tình yêu đắm đuối. Tựa không lâu, một sớm mai nào, họ sẽ mất nhau.

Một đặc điểm khác, cũng đáng kể không kém: Họ chỉ hát những ca khúc do người chồng sáng tác.

Là những những người vốn có chủ tâm phát hiện, trân quý những tài năng mới ở lãnh vực văn học, nghệ thuật, hai thi sĩ kia đã ngỏ lời mời cặp vợ-chồng-như-tình-nhân về Saigòn. Đôi song ca đó, chính là cặp nghệ sĩ Lê Uyên và Phương.

Những người đầu tiên được hai thi sĩ giao trách nhiệm giới thiệu họ với giới trẻ Saigon, thời điểm ấy, là một trong những lãnh tụ sinh viên Đỗ Ngọc Yến, và nhà thơ Đỗ Quý Toàn…

Khi ấy, chiến tranh đã đem tai họa sắn sổ bước vào từng thành phố, ở lại từng căn nhà. Trong bối cảnh này, hiện tượng nhạc kêu đòi chấm dứt chiến tranh của Trịnh Công Sơn, như một chất gây nghiện, bắt đầu lan rộng cùng khắp miền Nam. Những người trẻ đô thị nắm tay nhau, tràn ra đường phố. Họ cất cao tiếng hát trên những đổ vỡ. Họ hát, như hát trên những xác người. Hiện tượng đối kháng hay, hành vi chống xã hội một cách vô thức của giới trẻ, là một phản ứng tự nhiên, bình thường nơi những xã hội có tự do và dân chủ.

Nhưng dù vậy, cõi giới tân nhạc như một chất gây nghiện bất ngờ của Trịnh Công Sơn, vẫn chỉ là một dòng chảy, bên cạnh những dòng chảy tân nhạc khác, có mặt trước đó. Nó vẫn tồn tại. Vẫn được đám đông yêu thích từ nhiều năm, tháng trước. Nó trở thành một món ăn tinh thần mà, người dân miền Nam không thể thiếu. Đó là dòng chảy Tình Ca. Động mạch chủ, nhịp đập chính của cơ thể bất cứ nền âm nhạc quốc gia, thời đại nào.

Cách khác, những hiện tượng, những phong trào âm nhạc, dù đáp ứng được nhu cầu giai đoạn của thời đại, chúng vẫn chỉ là những nhánh phụ, bên cạnh nguồn mạch chính.

Nói tới những nhánh phụ, chảy song song với nguồn mạch chính thì, ngoài hiện tượng nhạc phản chiến của Trịnh Công Sơn, chúng ta còn có dòng chảy của những ca khúc viết về đời sống, tâm tình người lính nơi tuyến đầu, liên hệ tới máu mủ, ruột thịt, tình yêu thương của họ gửi nơi những người thân, ở hậu phương. Tôi xin được dùng cụm từ “Tình khúc thời chinh chiến,” để chỉ danh dòng chảy này.

Đó là những tình khúc ngợi ca sự hy sinh tuyệt vời của người lính hay, những tiếng thở dài, lời chia buồn trước những tang chế, mất mát của mỗi gia đình hoặc, ở đời sống chung quanh. Một phần đời thực tế, hàng ngày hầu hết người dân miền Nam phải đối mặt.

Khi đề cập tới hiện tượng nhạc phản chiến của Trịnh Công Sơn như một chất gây nghiện, lây lan nhanh chóng giới trẻ miền Nam, tôi không hề muốn nói, điều ấy có nghĩa, lúc nào giới trẻ cũng hùng hục xông ra đường phố, phất cao ngọn cờ chống chiến tranh, đòi hòa bình.

Khi đề cập tới những Tình khúc thời chinh chiến, tôi cũng không có ý nói, điều đó có nghĩa, giới trẻ miền Nam, thường trực sống với niềm hãnh diện, hay ủ rũ đau buồn vì cường độ và hậu quả khốc hại của cuộc chiến.

Trong một ngày, ít hay nhiều, cũng có giới trẻ thành phố thu mình một góc riêng. Lắng nghe, nhìn ngắm, cảm nhận nỗi buồn riêng của hoàn cảnh mình. Phần số mình. Đó là những giây phút họ cô đơn. Nhưng cũng là những giây phút họ sống thật nhất, với chính họ, theo tôi.

Đó cũng chính là lúc tình ca, động mạch chủ của bất cứ quốc gia, thời đại nào, về lại ngôi vị muôn đời bất hoại của nó.

Nhưng Tình ca là gì? Nếu không phải là tấm gương phản chiếu mọi mẫu mã tình cảm của những người yêu, xa nhau, hoặc mất nhau. Cốt lõi của Tình ca theo tôi là tính lãng mạn. Thơ mộng. Tính lãng mạn, thơ mộng mà nhân loại có được, tôi nghĩ, nó như một đặc ân Thượng đế đã dành riêng cho con người.

Nói tới lãng mạn hay thơ mộng, là nói tới những cảnh giới hầu hết trừu tượng. Không cụ thể. Yếu tính này, chúng ta thấy rất rõ trong những tác phẩm văn chương lãng mạn và dĩ nhiên, trong ca từ của hầu hết tình ca. Hơn thế, tính trừu tượng của tình ca, còn thể hiện ngay từ nơi tựa đề nhiều ca khúc.

Thời Tiền chiến, dòng tân nhạc chúng ta đã có những tình khúc thiết tha, nhung, lụa như “Gửi gió cho mây ngàn bay,” “Gợi giấc mơ xưa,” “Chuyển bến,” “Mầu thời gian”…Sau đấy, chúng ta có “Nghìn trùng xa cách,” “Nửa hồn thương đau,” “Hoài cảm,” “Chiều tím”… Gần hơn chút nữa, chúng ta có “Ru ta ngậm ngùi,” “Một cõi đi về,” “Niệm khúc cuối,” vân vân…

Trong bối cảnh ấy, đầu thập niên (19)70, qua chiếc cầu nối là những nhân vật tôi đã nhắc ở đầu bài, tình ca Lê Uyên Phương đã đến với giới trẻ, như một cơn gió mới.

Trên sân cỏ, trong khuôn viên đại học Văn Khoa, Saigòn, ngày ấy, những người trẻ tham dự buổi trình diễn đầu tiên của Lê Uyên Phương, giống như những người tình cờ bước ra khỏi những căn hầm thiên kiến của mình. Họ thấy một bầu trời khác. Họ được uống một loại nước mát khác. Từ một dòng suối khác.

Sự kiện này khiến cho buổi trình diễn đầu tiên của cặp song ca Lê Uyên và Phương, chỉ một sớm một chiều, trở thành hiện tượng.

Rất nhiều ký giả đã tìm gặp, phỏng vấn cặp vợ chồng nghệ sĩ, như tình nhân. Rất nhiều phòng trà mời họ ký hợp đồng trình diễn, với những khoản thù lao họ không chờ đợi…

Nhưng bầu trời và dòng suối làm thành hiện tượng bất ngờ đó là gì?

Thưa, trước nhất, tình ca của Lê Uyên Phương, là một tình ca ra khỏi “truyền thống tình ca” của mọi thời đại.

Cũng là tình ca, nhưng từ nhan đề mỗi ca khúc, cho tới phần nội dung tức ca từ, nhạc sĩ Lê Uyên Phương đã xây dựng ca khúc của ông trên căn bản dung dị, dễ hiểu của chữ và, nghĩa.

Ngay tự nhan đề của một số ca khúc nổi tiếng của LUP, cũng cho thấy tính tả thực! Thay vì nói “Niệm khúc cuối” (cách nói của Ngô Thụy Miên,) Lê Uyên Phương viết “Tình khúc cho em.” Thay vì viết “Bên đời hiu quạnh,” hay “Vết lăn trầm”…(cách nói của Trịnh Công Sơn,) thì LUP đặt tên cho ca khúc của mình là “Vũng lầy của chúng ta,” hoặc “Cho lần cuối”…

Với những tựa đề giản dị như vậy, người nghe, dù ở trình độ nào, cũng sẽ hiểu ngay. Không cần phải động não.

Bên cạnh đó, Lê Uyên Phương cũng cho một số ca khúc của ông những nhan đề tương đối bóng bẩy (trong một chừng mực nào đó.) Thí dụ “Lời gọi chân mây” hay, “Bài ca hạnh ngộ”…)

Trung thành với chọn lựa của mình, rất nhiều ca từ của nhạc sĩ Lê Uyên Phương, cũng cho thấy dường ông chủ tâm đem vào phần ca từ của mình, một số ngôn ngữ đời thường. Những ngôn ngữ tả thực, tả chân. Thậm chí ta có thể gọi đó là ngôn ngữ nói, vốn ít thấy trong ca từ của những nhạc sĩ cùng thời với ông.

Thí dụ trong tình khúc nổi tiếng “Vũng lầy của chúng ta” ông viết:

“Yêu nhau giữa đám rong rêu hay dòng nước cuốn lêu bêu

“Đi qua những phố thênh thang, đi qua những trái tim khan

“Đi qua phố bước lang thang, đi qua với trái tim khan…”

“Theo em xuống phố trưa mai đang còn nhức mỏi đôi vai

“Theo em bước xuống cơn đau, bên ngoài nắng đã lên mau”

(……)

“Ta sống trong vũng lầy

“Một ngày vùi dần, còn vùi sâu, còn vùi sâu

“Trong ngao ngán không dứt hết cơn cơn ê chề…”(1)

Ở bài “Tình khúc cho em,” một ca khúc nổi tiếng khác, họ Lê viết:

“Thương em khi yêu yêu lần đầu

“Thương em lo âu tình sau

“Dù gương xưa không được lau…”(2)

Hoặc ca từ của một số tình khúc quen thuộc khác nữa, như ở bài “Lời gọi chân mây,” ông viết:

“…Em ơi! Xin em, xin em nó yêu thương đậm đà

“Để rồi ngày mai cách xa

“Để rồi ngày mai…cách xa.”(3)

Hay trong ca khúc “Hãy ngồi xuống đây”:

“…Cho cơn buồn này rót nóng tung hoang

“Cho thiên đường này bốc cháy

“Trong cơn chia phôi chia phôi tràn trề…”(4)