Lê Uyên và Phương, “hợp đồng tác chiến” trên sân khấu. (Kỳ 2)

Tôi nhớ, vào khoảng giữa thập niên (19)80, trong một buổi trình diễn nhạc ở quán café LUP, ngã tư đường số 5^th và đường Euclid, thuộc thành phố Santa Ana, khi được mời lên sân khấu, một nhạc sĩ lão thành, phát biểu rằng, nếu nét đặc thù trong nhạc Trịnh Công Sơn là “não tính” thì, đặc tính trong dòng nhạc Lê Uyên Phương là “dục tính.”

Cá nhân, tôi không thấy một ám ảnh tính dục nào trong cõi giới âm nhạc của tác giả này.

Qua hầu hết những ca khúc họ Lê đã viết, tôi lại thấy, cõi giới tân nhạc của ông là một loại “Nhật ký tình yêu,” viết bằng âm nhạc của một thị dân thành phố:

“Theo em xuống phố trưa nay đang còn chất ngất cơn say

“Theo em bước xuống cơn đau, bên ngoài nắng đã lên mau…” (Bđd.)

Hay:

“Hãy ngồi xuống đây

“Như loài cỏ tranh chen nhau từng hàng

“Xoắn xít bên nhau vui chơi cuộc đời có dáng hôm nay…” (Bđd.)

Hoặc::

“Trên phố khuya âm thầm trong gió đông

“Trên phố khuya âm thầm như ngóng trông

“Mắt thơ ngây màu môi sẽ phai nhanh

“Tuổi yêu thương còn xanh…”

(Trích “Đêm chợ phiên mùa đông.”(5)

Hoặc nữa:

“Ái ân ơi đừng phụ lòng ta

“Nhớ thương sâu xin gửi người xa

“Khóc nhau trong cuộc đời…”

(Trích “Dạ khúc cho tình nhân.”) (6)

Có chăng, người ta không thấy trong ca khúc của Lê Uyên Phương những ẩn dụ văn chương như tình ca của những tác giả khác. Người ta cũng không tìm thấy tính hào hùng, lạc quan của những người lính nơi trận tiền, hay những hạt lệ nhỏ xuống cho những chiến sĩ nằm lại nơi chiến địa, như ca từ của Trần Thiện Thanh.

Người ta cũng không tìm thấy những khắc khoải băn khoăn về một đất nước bị nhận chìm trong chiến tranh, chia cắt, tàn bạo như trong nhạc của Trầm Tử Thiêng, qua những ca khúc “Kinh khổ” hay “Chuyện một chiếc cầu đã gẫy.”

Người ta càng không thể tìm thấy trong cõi giới âm nhạc Lê Uyên Phương, những câu hỏi mang tính triết lý sâu xa, quặn thắt ruột gan về thân phận, quyền làm người, như hầu hết các ca khúc của Trịnh Công Sơn…

Nhưng, người lại tìm thấy những buồn vui đời thường của tuổi trẻ đô thị trong nhạc Lê Uyên Phương. Điều mà trước cũng như sau họ Lê, không một nhạc sĩ nào bước vào. Rọi lớn.

Tính chất “Nhật ký tình yêu” viết bằng âm nhạc của Lê Uyên Phương, do đấy, đã đáp ứng một phần nhu cầu thanh niên thành phố. Khi họ cần tìm một khoảnh khắc tạm nguôi quên những bế tắc, tuyệt vọng, bất mãn về một tương lai bất định. Họ muốn quên, để sống với hiện tại. Dù cho đó là một hiện tại bị rình rập, vây quanh bởi những bất trắc:

“Giờ này còn gần nhau, gần thắm thiết trong mối sầu

“Gần bối rối biên giới từ lòng đau

“Giờ này còn cầm tay, cầm chắc mối duyên bẽ bàng

“Cầm chắc mắt môi ngỡ ngàng

“Cầm giá buốt thương đau, ngày mai ta không còn thấy nhau…”

(Trích “Cho lần cuối.”) (7)

Hoặc:

“Này anh ơi, suối reo sườn đồi

“Này chim ơi, reo mừng cuộc đời ghi tên

“Rồi như khi lớn lên

“Rồi như khi úa tàn

“hoa thơm vẫn chờ nắng vàng dâng hương…”

(Trích “Bài ca hạnh ngộ.”) (8)

.

Thứ đến, trong sinh hoạt trình diễn của tân nhạc miền Nam, 20 năm, trước cặp vợ chồng nghệ sĩ Lê Uyên và Phương, chúng ta chỉ có đôi song ca Ngọc Cẩm – Nguyễn Hữu Thiết. Tương quan xã hội của họ, cũng là tương quan vợ chồng. Nhưng, khởi nghiệp, họ không hát sáng tác của nhạc sĩ Nguyễn Hữu Thiết mà, ca khúc mang lại sự nổi tiếng cho họ là một tình khúc của cố nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ. (Bài “Gạo trắng trăng thanh.” Cùng một số ca khúc khác.)

Không lâu, sau sự xuất hiện của cặp song ca Lê Uyên và Phương, giới yêu nhạc ở Saigòn được thưởng thức nghệ thuật trình diễn của cặp vợ chồng nhạc sĩ Từ Công Phụng - Từ Dung. Giống trường hợp Lê Uyên và Phương, cặp song ca này, chỉ trình bày những sáng tác của người chồng, nhạc sĩ Từ Công Phụng. Tiếc rằng, họ không được thành công lắm. Và, thời gian trên sân khấu của họ cũng không dài, lâu, vì biến cố 30 tháng 4-1975. Cũng chính biến cố này, đã đưa tới sự chia tay giữa hai người!

Nhưng, tôi thấy cần phải nói ngay rằng, sự kiện một cặp vợ chồng nghệ sĩ không hát nhạc ai khác, ngoài sáng tác của người chồng (hay người vợ,) chỉ tạo được chú ý buổi đầu. Đường dài, nó không hề là yếu tố dẫn tới thành công.

Trường hợp Lê Uyên và Phương cũng vậy. Ngoài yếu tố vợ chồng, về từ Đà Lạt, thời đó, dư luận còn xôn xao tin đồn nhạc sĩ Lê Uyên Phương bị ung thư. Căn cứ vào sự kiện ông có một cái bướu khá lớn nơi ngón tay cái. Do đấy, không ai có thể biết ông sẽ sống thêm được bao lâu.

Nhưng, ngay cả dư luận có phần thuận lợi về phương diện tình cảm của đám đông, cũng không thể đem thành công đến cho cặp song ca này, nếu không có dòng nhạc mới, lạ của Lê Uyên Phương. Nhất là nghệ thuật trình diễn nồng nàn của Lê Uyên.

Nhìn lui lại thời điểm hơn bốn mươi năm trước, người ta thấy, đa số các nữ ca sĩ thường rất nghiêm trang hay, hết sức chừng mực khi trình bày một tình khúc. Không ai dám đem “lửa” sân khấu qua những biểu cảm của tay chân, cơ thể trong những tình ca, hầu hết chậm và buồn. (Trừ những ca khúc được viết sau này ở thể điệu New Wave.)

Tính chất đam mê, hồn nhiên trên sân khấu của Lê Uyên đã thổi những ngọn lửa đắm đuối sang người bạn đời của mình. Nó cuốn Lê Uyên Phương nhập đồng theo dòng nhạc của chính ông. Từ tính cách đặc biệt vừa kể, trên sân khấu, Lê Uyên và Phương, đã có được với nhau một “hợp đồng tác chiến” mà, không một cặp ca sĩ nào, trước họ, có được.

Nói cách khác, ngoài giọng “khào” bẩm sinh, Lê Uyên còn hát bằng cả con người cô.

Tôi có cảm tưởng, khi bước lên sân khấu, đứng cạnh Lê Uyên Phương, Lê Uyên là một người khác. Cô không chỉ hát bằng chất giọng đi từ thanh quản. Cô cũng không chỉ hát bằng rung động đi ra từ nhịp đập rộn rã của trái tim. Mà, tiếng hát của cô, còn đi ra từ toàn thể cơ thể. Thậm chí, nó còn có thể đi ra từ những chân tóc, ngón tay, ngón chân…của cô nữa.

Tất nhiên, đó chỉ là một cách nói. Nhưng với tôi, cách nói ấy cho thấy rõ hơn, ghi nhận sau đây:

Tình ca Lê Uyên Phương + Tiếng hát Lê Uyên + Sự hiện của nhân thân Lê Uyên Phương, là ba yếu tố làm thành bất khả phân ly. Như thể giữa ba thành tố này, đã có một tương thích hữu cơ mà, theo cách nói của những người trẻ hôm nay là tính “chemistry” định mệnh, không thể giải thích.

Theo tôi, chính tính chất chemistry / hữu cơ giữa ba thành tố kể trên, đã làm thành hiện tượng Lê Uyên và Phương, rực rỡ một thời, sinh hoạt trình diễn miền nam Việt Nam.

Phải chăng vì thế, sau Lê Uyên và Phương, người ta thấy, cũng có những cặp song ca mà, tài năng, nghệ thuật diễn tả của họ, không còn là câu hỏi cho bất cứ người nào - - Nhưng khi họ chọn tình khúc Lê Uyên Phương để trình diễn thì, dù họ là ai, chúng vẫn hiện ra như những tác phẩm không trọn vẹn.

Tôi muốn nói, tình ca Lê Uyên Phương sẽ còn ở mãi với chúng ta. Như một kỷ niệm hiếm quý. Nhưng khi nhạc sĩ Lê Uyên Phương không còn nữa (9) thì, một phần thành tố làm nên rạng ngời những tình khúc của ông, cũng đã theo ông về cõi khác.

Du Tử Lê

(Sept. 2011.)

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Chú thích:

(1,) (2,) (3,) (4,) (5,) (6,) (7,) (8): Theo dactrung.com

(9) Nhạc sĩ Lê Uyên Phương tên thật Lê Văn Lộc. Ông sinh ngày 2 tháng 2 năm 1941 tại Đà Lạt, mất ngày 29 tháng 6 năm 1999 tại miền nam California.