Bước Vào Thổ Nhưỡng Truyện Ngắn Thiếu Bóng Cây, Của Trần Thị NgH. (*)

Bước Vào Thổ Nhưỡng Truyện Ngắn Thiếu Bóng Cây, Của Trần Thị NgH. (*)

Truyện ngắn cũ hay mới, rốt ráo, với tôi, giống hai mặt của một đồng tiền. Đồng tiền chữ, nghĩa. Nên nó cũng tựa những cặp đối đãi, tương phản “đụng trần.” Như giữa nóng và lạnh. Mưa và nắng. Ánh sáng và bóng tối.

Những cặp đối đãi không mang ý nghĩa khử trừ, triệt tiêu nhau mà, mặt này có, để xác nhận, sự hiện diện chói gắt của mặt kia. Sự kiện này, ở phạm trù văn chương, còn mang tính chuyển động, biến thiên…Chứ không bất biến như một hiện diện mặc nhiên, tự thân, vô cảm.

Tự những dòng chữ đầu của truyện ngắn “Nhà có cửa khóa trái,” như đã nói, nó xác lập ngay tính chất nhà văn cho Trần Thị NgH, khi bà thẩy ra giữa “hiện trường” truyện ngắn của mình, hai nhân vật, với những đối đáp mở Màn, đã sớm mang tính gây gỗ, ăn thua đủ trong một thổ nhưỡng sa mạc, thiếu bóng cây. Nó hườm sẵn đâu đó, những mồi lửa bất trắc, qua đối thoại:

“Thử tưởng một người đàn ông đứng tuổi, đứng đắn. Một người đàn ông sắp sửa bốn mươi tuổi, có vợ, có địa vị và tiền bạc. Không lý tưởng sao, tuyệt vời nữa. Một hôm chàng nói với tôi:

“- Em dám bỏ trốn với anh không?

“Tôi nhìn chàng nghi ngờ:

“- Chưa có cuộc ngoại tình nào thành công cả.

“Chàng hỏi:

“- Ngoại tình là gì?

“- Là một cố gắng tuyệt vọng.

“Chàng có vẻ tâm sự:

-Có khi chung thủy cũng là một cố gắng tuyệt vọng…” (1)

Ngoài tính từ “tuyệt vời” chỉ cảm tính, cả đoạn văn không có một tính từ mượt mà nào khác!

Tính đốp chát, khô khốc, cà khịa mở vào truyện, theo tôi, là một tiên báo cái thời tiết bức bối, hầm hập trong căn nhà (hay khí hậu của cuộc ngoại tình) mà cả hai nhân vật, đều không ai có cho mình chiếc chìa khóa phụ để mở, gỡ (hóa giải!) Họ buông mình dật dờ trong dung dịch quánh đặc hay, dò dẫm bước những bước bồng bềnh giữa nắng cháy.

Với thời tiết truyện dễ bắt lửa này, ngay ở thời điểm đầu thập niên (19)70, là thời điểm văn chương miền Nam phong phú, vạm vỡ nhất, cũng rất hiếm hoi. Nếu không muốn nói là không có trong không gian chuyện tình.

Nhưng, điều đáng nói, không phải chỉ là tính dễ “bắt lửa” của nhập đề truyện mà, chuyển động nhanh (tựa như yếu tố căn bản của những thước phim hành động / action) sau khi vẽ phác vài nét về diện mạo “chàng”… (Chẳng hạn như chàng là người thuộc nhiều và, thích ngâm thơ tiền chiến. Biết nhiều về địa lý, di tích lịch sử. Thực tế trong công việc. Nhậy cảm trước mọi hoàn cảnh. Mơ mộng trong tình yêu…Tác giả đi đến kết luận, đó là một người đàn ông có tâm hồn và, biết liều lĩnh. “…Biết ngoại tình.” ) (Sđd. Tr. 628.)

Tuy nhiên, ngay sau đó, giữa cuộc du ngoạn của hai kẻ mới yêu nhau, tác giả viết:

“…Ở một đoạn đồng trống chàng dừng xe lại, sát mé ruộng. Chúng tôi hôn nhau. Cái hôn đầu tiên chưa kịp đoán trước hay chuẩn bị dù sao cũng làm tôi thất vọng chút ít. Tôi quệt nước bọt trong tay áo và chàng có vẻ bồn chồn khi nhìn thấy cử chỉ đó. Tôi không biết, lúc ấy tôi khinh chàng. Tôi nói: À, thì ra! Chàng tỏ vẻ không hiểu. Tuy nhiên sau đó chàng vẫn hôn tôi hoài.” (Sđd. Tr. 628.)

Tôi trộm nghĩ, người đọc sẽ không bị hụt, hẫng, nếu cụm từ “Tôi quệt nước bọt trong tay áo…” ngay sau cái hôn đầu tiên, xuất hiện trong một phóng sự hiện thực xã hội!

Tôi cũng trộm nghĩ, sẽ khó có một nhà văn nữ thứ hai, mô tả phản ứng của nhân vật mình, bị người yêu hôn (dù bất ngờ,) bằng cụm từ vừa kể. Nó không chỉ biểu thị sự khinh bỉ mà, còn là một cố tình cho thấy mức độ tỉnh táo tới quá quắt. Dẫu cho “…sau đó chàng vẫn hôn tôi hoài!” Như một nỗ lực tuyệt vọng(?) Che dấu (bôi xóa) bẽ bàng? Mặc cảm giống đực?

Tôi không biết, nếu nhân vật nam nọ, đặt vào ngòi bút của tác giả “Yêu một người viết văn,” Nhã Ca, ở hoàn cảnh tương tự, bà sẽ “xử lý” ra sao? Thế nào?

Tôi không biết. Nhưng, tôi tin, nhiều phần sẽ khác. Nhất là, khi “chàng” trong truyện Trần Thị NgH lại được mô tả là… “rất thi sĩ!”

Lịch sử truyện ngắn của hai mươi năm văn chương miền Nam cho thấy, hầu hết những nhân vật trung tâm, được các tác giả “thẩm mỹ hóa” như những nhân vật…ngoại khổ! Nếu độc giả gặp được ngoài đời, chắc chắn sẽ sinh lòng ngưỡng mộ. Chí ít, cũng bày tỏ lòng kính trọng trước những suy tư, triết lý uyên áo, hiểu biết thâm, sâu của những nhân vật đó.

Nói như thế, không có nghĩa, trên “sân khấu” truyện ngắn của chúng ta, không có những vật chính bị tác giả giễu cợt, lố bịch hóa. Nhưng, theo tôi, có dễ chưa có một nhân vật trung tâm nào, lại “kém may mắn” như nhân vật “chàng” trong truyện Trần Thị NgH. Dù cho chính chàng (hay nhờ có chàng,) mà chuyện “ngoại tình” được ghi, thuật.

Dẫu vậy, nhìn từ góc độ khác thì, sự “kém may mắn” của nhân vật chính, trong truyện “Nhà có cửa khóa trái,” lại là “may mắn” của Trần Thị NgH. Loại “may mắn” tương thích với thổ nhưỡng truyện ngắn thiếu bóng cây của tác giả.

Đã thế, sự “kém may mắn” của nhân vật chính, “chàng” trong truyện Trần Thị NgH. lại không dừng ở cái “…quệt nước bọt trong tay áo.” Nó đi tới, nhanh, gấp, như hình thái “pháo cấp tập” trong một trận đánh sinh tử, theo cách nói của những nhà nghiên cứu quân sử. Nó cũng có thể được ví như những cú “hồi mã thương,” ngoạn mục?

Vì, sau đó, nơi đoạn văn kế tiếp (một trong vài đoạn văn…“đẹp” bởi tính chất nhẹ nhàng trên nền truyện “ngoại tình,” tác giả viết:

“Đêm đó, chúng tôi yêu nhau. Chàng không ngạc nhiên khi biết tôi còn ngây thơ. Chàng nói không phải sự trong trắng của tôi quyến rũ chàng. Chàng mê sự sòng phẳng của tôi. Trong hơi thở nồng ấm tình ái, tôi nghe chàng nói nhỏ:

“- Em…

“- Nghĩa là sao?

“- Nghĩa là em yêu anh chứ sao!

“- Vì sao yêu nhau người ta dày vò nhau?

“- Để nhớ.

“Tôi bấu tay trên lưng chàng. Thật không còn thứ đau đớn nào hơn. Thứ đau đớn để nhớ lại bùi ngùi về sau trong những tình cảm ơn nghĩa. Đêm nóng và mùi mồ hôi trộn lẫn giữa hai người làm tôi bứt rứt cảm động.” (Sđd. Tr. 630, 631.)

Cảm xúc dấy lên. Tan đi. Chớp mắt! Nó bị bôi xóa phủ nhận lập tức. Với cụm từ: “Rồi sao nữa, trời đất!” Tựa cả hai nhân vật chính, đều bị tác giả bất ngờ xô sấp xuống vũng nước lạnh buốt phũ phàng:

“Chàng khen:

“- Em can đảm đảm lắm.

“Tự nhiên tôi nói lớn, giọng hờn mát:

“- Rồi sao nữa, trời đất!” (Sđd. Tr. 631.)

Vẫn hình thức so sánh, đối chiếu, không cần hỏi, tôi cũng có thể quả quyết rằng, trước “tâm cảnh” này, tác giả “Vòng tay học trò” - Nguyễn Thị Hoàng sẽ phóng bút bay bổng tới những tầng trời thơ mộng, bằng vào sức đẩy cực mạnh của nhiều tính từ lãng mạn…

Tôi cũng tin, nếu đọc lại kho truyện tình của hai mươi năm văn học miền Nam, chúng ta sẽ rất khó tìm được một nhà văn nữ nào khác, trong giây phút bùi ngùi, chia tay người yêu, nơi cuối truyện, lại có mẩu đối thoại “côn đồ” như bốn chữ “Vừa thôi, cha nội!”:

“Một hôm chúng tôi đồng ý xa nhau. Nàng sẽ về trong tháng tới giữa lúc cả tôi lẫn chàng đều gần như kiệt quệ. Tình ái là cái gì thật kinh khủng. Cuộc ngoại tình của chàng dần dần chỉ còn là những cố gắng tuyệt vọng, chàng thú thật. Đêm cuối chúng tôi say rượu ngất ngư. Tôi ngả ngớn hát ca dao:

“ ‘Đồng hồ sai vì bởi dây thiều…

“ ‘Em xa anh vì bởi sợi chỉ điều xe lơi’…

“Chàng, mặt mũi đỏ ké đỡ tôi vào phòng trong. Chàng dụi mặt vào cổ tôi, phụ họa:

“ ‘Đứt dây nên gỗ mới chìm

“ ‘Bởi anh ở bạc em tìm nơi xa’…

“Chàng hỏi:

“- Ngoại tình là gì?

“-Vừa thôi, cha nội!

“Đêm túy lúy, ngây ngất.” (Sđd. Tr. 636.)

x

Bây giờ, tính chất ngổ ngáo hay “côn đồ” trong văn chương nữ giới, đã trở thành một hiện tượng được nhiều tác giả khai thác. Họ không chỉ bước theo lộ trình văn chương khô, nẻ sa mạc, thiếu bóng cây của Trần Thị NgH, cách đây trên bốn mươi năm…Mà, hơn thế, những cây bút nữ này, còn chủ tâm “phô diễn” trước tiền trường văn xuôi hôm nay, những táo tợn nằm ngoài phạm trù văn chương!

Họ đem vào văn bản của mình, những mô tả chi tiết về bộ phận sinh dục nam / nữ. Họ cực tả chi tiết những cuộc làm tình, một cách hưng phấn nhất…Tựa như đó là những “chứng chỉ” xác định “đẳng cấp” mình!

Tiếc thay, ngoài sự trần trụi của những con chữ, chúng không hề cho người đọc một điều gì khác hơn, tự thân trần trụi của những mô tả ấy.

Từ đó, ta thấy, tính ngổ ngáo, gây gỗ trong văn xuôi của Trần Thị NgH, bỗng trở thành “lạc hậu,” so với không ít những cây bút nữ sau bà, hôm nay.

Nhưng, ở phạm trù văn chương, với sự thiếu vắng bóng cây trong thổ nhưỡng truyện ngắn Trần Thị NgH - - Nói cách khác, chính cái khí hậu khô, nẻ kia, đã nắm tay Trần Thị NgH, cùng bước lên chuyến tầu lịch sử hai mươi năm văn học, nghệ thuật miền Nam.

Sau bà, mọi cửa toa đều…“khóa trái!”

Đoàn tầu rời sân ga chữ, nghĩa miền Nam, cách đây đã 36 sáu năm. Chính xác hơn, có thêm vài tháng, lẻ.

Du Tử Lê,

(Calif. June 21-2011.)

---------------------------------------------------------------------------------------

Chú thích:

(*) Trần Thị NgH tên thật là Trần Thị Nguyệt Hồng, sinh ngày 18 tháng 4 năm 1948 tại An Xuyên, Cà Mau. Ngoài viết văn, bà còn dạy nhạc và, vẽ.

(1)Trích Tuyển tập “Những truyện ngắn hay nhất của quê hương chúng ta.” Tr. 627. NXB Sóng, Sàigon, 1974.