Trần Dạ Từ và, cuộc “cách mạng xanh” cho ca khúc.

02 Tháng Mười Một 201912:00 SA(Xem: 10464)
Trần Dạ Từ và, cuộc “cách mạng xanh” cho ca khúc.

(Tiếp theo và hết)

Tôi nhớ khoảng đầu thập niên 1970, ở Saigon, tình cờ tôi đọc được phát biểu của một nhạc sĩ nổi tiếng, nói rằng, Việt Nam không có âm nhạc, hiểu theo nghĩa nhạc không lời mà, chỉ có ca khúc, dựa trên hai yếu tố giai điệu và ca từ.

trandatu_nhaca_2-content-content

Sau này, có điều kiện tìm hiểu, tôi mới biết loại nhạc không lời mà chúng ta quen gọi là “nhạc cổ điển” theo phân tích của tác giả Nguyễn Bách trên trang mạng Sóng Nhạc thì: “Nền âm nhạc Kinh điển (classic) để lại 3 dấu ấn quan trọng trong nền văn hóa âm nhạc thế giới đến ngày nay. Đó là 3 thể loại: Sonate, Concerto, Symphony (giao hưởng…” (Nguồn wikipedia-Mở)

Vì nền tân nhạc của chúng ta chỉ có ca khúc, nên giai điệu và ca từ là hai yếu tố quyết định sự thành bại của ca khúc đó. Phổ cập hơn, theo ghi nhận của một số nhạc sĩ thì, thói quen của giới thưởng ngoạn Việt, thường coi trọng ca từ hơn giai điệu: Ca từ mới là linh hồn của ca khúc (trường hợp Trịnh Công Sơn). Có dễ cũng vì thế mà những nhạc sĩ nổi tiếng như Phạm Duy, Phạm Đình Chương, Trịnh Công Sơn… xa hơn như Văn Cao, Đoàn Chuẩn-Từ Linh…, ngoài nỗ lực trau chuốt giai điệu, họ đều có những thao thiết tìm kiếm cái mới (thích hợp) cho ca từ. Nhưng không phải nhạc sĩ nào cũng thành công ở cả hai phương diện cấu trúc (hình thức) và nội dung (thông điệp ẩn chứa trong ca từ).

Chủ quan, tôi cho rằng, mãi gần đây, ở hải ngoại, hiện tượng Trần Dạ Từ, nhạc sĩ xuất hiện mới đem đến cho người nghe những hôn phối xứng đôi giữa hình thức và, nội dung một ca khúc.

Về phương diện hình thức, như tôi biết, trong lịch sử tân nhạc Việt non thế kỷ, ở phần lời, tôi chưa thấy một nhạc sĩ nào chỉ dùng vài ba chữ thậm chí, chỉ một chữ - - để làm thành một mệnh đề độc lập. Như ca khúc “Bay”, ở đoạn coda, Trần Dạ Từ viết:

Bay bay! Ta cùng bay. Bay bay! Bay!
Bay ngay trong đời này.
Bay bay! Bay bay! Bay!

Phân đoạn này, tổng cộng chỉ có 18 chữ, thì “bay” chiếm hết 12 chữ - - với 4 chữ “bay” khép” và 2 lần “bay” đơn (chỉ có một chữ).

Nhìn từ khía cạnh văn phạm, khi những chữ “bay” kép” hay “bay” đơn chấm dứt bằng một dấu chấm than thì, chúng là những mệnh đề độc lập.

Tại sao họ Lê lại dùng nhiều động từ “bay” như thế? Để làm gì?

Phải chăng ông sử dụng động từ này như những ẩn-dụ-mở, tạo cho người thưởng ngoạn cơ hội tự do, bay bổng với những liên tưởng của mình… Hay ông muốn đưa dẫn người nghe bay lên khỏi những khỏi ngục tù trần gian? Bay trên hận thù, đọa lạc, mù quáng? Hoặc bay khỏi bốn bức tường ngục tù do chính cái tâm sân si của mình tạo dựng?

Cũng vậy, ở điệp khúc bài “Ave Maria” (phổ thơ Nguyễn Hải Chí), Trần Dạ Từ cũng sử dụng dấu chấm, đem lại người đọc 11 mệnh đề độc lập, mang tính ẩn dụ dẫn tới kết luận “Mẹ là tất cả”(?):

Maria. Maria. Mẹ! Tất cả.
Tất cả. Mẹ. Maria
Mẹ. Mẹ. Maria. Maria./.”
.

Theo ghi nhận của những người từng được nghe “Tấm lòng Phan Rang” (qua tiếng hát Nguyên Khang, rồi Lê Uyên) thì, ca khúc này của Trần Dạ Từ / Lê Hạ Vĩnh, là một trong những ca khúc tiêu biểu cho những hôn phối xứng đôi nhất, giữa hình thức và nội dung một ca khúc của họ Lê:


Tấm Lòng Phan Rang

Nơi đoàn xe chở tù ngừng đổ xăng, 1977
“Chiều chiều, từng đoàn xe bít bùng
Từng đoàn xe bít bùng
Lạnh lùng qua thành phố
Lòng vợ kêu chồng. Lòng già kêu con
Lòng em thơ kêu bố.
Chiều chiều, từng đoàn xe bít bùng
Từng đoàn xe bít bùng. Từng đoàn xe bít bùng.
Chiều chiều. Chập choạng

“Đoàn xe bít bùng vừa ngừng đầu ngõ
Trông sắt cùm lấp ló, lòng gọi lòng hối hả
Ném lên. Ném lên. Ném lên nữa
Từng điếu thuốc. Từng lát đường
Ném lên. Ném lên. Ném lên nữa
Từng gói bắp. Từng vắt cơm
Ném cả gánh hàng rong. Ném tràn như nước mắt
Ném hết. Ném hết. Ném cho người đi đầy
Tấm lòng Phan Rang. Tấm lòng. Ôi ViệtNam./.”

Với ca khúc “Tấm lòng Phan Rang”, Trần Dạ Từ / Lê Hạ Vĩnh, một lần nữa, lại đem được vào dòng tân nhạc của chúng ta: Một trong những truyền thống Việt. Truyền thống người dân đứng về phía những kẻ bị đọa dầy, bị bách hại…

Theo tôi, đây là một trong những truyền thống giúp cho dân tộc Việt tồn tại đến hôm nay, dù phải trải qua thăm thẳm ngặt nghèo, trùng trùng núi non thử thách.

Mặt khác, đó cũng là tâm thức “thấy thời đại mình thở” như họ Lê đã từng ghi trong trường khúc “Hòn đá làm ra lửa”, cách đây nhiều chục năm: “Chúng ta yêu nhau, yêu bằng hữu / kinh ngạc và thích thú biết bao / chớp mắt. Thấy mình có trong nhau / Mở cửa. Thấy anh em đông đủ / Bắt tay, chào hỏi. Thấy thành phố / Bước đi, trò chuyện. Thấy quê hương / Hất mặt, vươn vai. Thấy bầu trời / Hít hà. Thấy thời đại mình thở”.

Tuy nhiên, theo tôi, tác phẩm lớn nhất trong 2 albums nhạc Trần Dạ Từ phát hành lần này là ca khúc “Gọi tên dòng sông” - - Họ Lê là người thứ nhất, và duy nhất tính đến hôm nay, viết Niệm Khúc (Requiem) dành cho các văn nghệ sĩ...

Ở lãnh vực âm nhạc, tôi cho tác phẩm này lớn không kém trường khúc “Hòn đá làm ra lửa” của thi sĩ, ở lãnh vực thi ca. Tôi không chút ngạc nhiên, khi biết, có một nhạc sĩ trẻ đã bật khóc khi nghe ca khúc:


Gọi Tên Dòng Sông

California, 2014. Hát Tưởng Nhớ Thi sĩ và Nhạc sĩ.
“Với thơ cuối đời của Mai Thảo, Nguyên Sa,

Thơ Du Tử Lê, Tôi trôi theo tôi, con Sông
Và giai điệu Phạm Duy, Chiều Về Trên Sông.

“Thế giới có triệu điều không hiểu
Càng hiểu không ra lúc cuối đời
Chẳng sao. Mai mốt nằm trong đất
Đọc ở sao trời sẽ hiểu thôi.

(Mai Thảo, Thơ Cuối Đời)



“I. Thấy Mình Ra Đi

“Nguyên Sa, thơ Tiễn Bạn

“Ngọn đèn bật sáng bức tranh
Nhìn lên ôi Hà Nội đâu đình miếu xưa
Nhớ nhau, nhớ tháng Giêng mưa
Sông Hồng (nghe) nước động bóng chưa nhập hình

“Tiễn nhau, sợi khói lung linh
Lênh đênh xương thịt, (như) thấy mình ra đi./”.


“II. Đi và Trôi

Thơ Du Tử Lê, Tôi Trôi Theo Tôi – Con Sông.

“Tôi đi xuyên qua đêm / mưa
Tiếng ca mưa dào dạt
Câu thơ lục bát, buổi trưa em về

“Tôi đi xuyên qua lời thề
u bu tuổi trẻ Chữ nghĩa bộn bề
Chiến tranh! Ô chiến tranh!

“Tôi đi xuyên qua mầu xanh
Thấy bên kia biển trời
Vẫn long lanh mắt người
Ô nét cười sinh sôi
Tôi đi xuyên qua cuộc đời
Lớ quớ làm người
Câu thơ lục bát, thôi nôi từng dòng
Tôi trôi theo tôi (mà) con sông
Tôi trôi theo tôi (mà) con sông
Tôi trôi – Trôi theo tôi, con sông./.


“III. Gọi Tên Dòng Sông

Thơ Trần Dạ Từ, 01-30-2013.

“Gọi tên dòng sông. Ngọn triều tung vỡ
Đâu bến đâu bờ. Quê quán thẫn thờ
Cây đàn rơi. Con chuồn bay
Về đâu ôi giấc mơ
Chàng thi sĩ ngu ngơ. Và năm tháng bơ vơ

“Bờ nắng bờ mưa. Mẹ già khô héo
Nợ nần kêu réo. Ân oán mè nheo
Xương máu hò reo
Lũ con xa… day dứt mẹ nghèo

“Dòng sông của tôi. Lời mẹ ru của tôi
Bài ca sự sống. Trời đất mênh mông
Mảnh vỡ. Cơn giông. Anh nhớ gì không

“Gọi mãi dòng sông. Tình yêu của tôi
Một đoá hư không. Về với vô cùng./.

(Trình tấu Phạm Duy, trích “Chiều Về Trên Sông”).

. . .

“Gọi mãi dòng sông. Tình yêu của tôi
Một đoá hư không. Về với vô cùng./.”

Hôm nay, nghe lại ca khúc “Gọi tên dòng sông”, tôi nhớ, tôi đã phát biểu đâu đó rằng, “…tôi đã rúng động khi nghe ca khúc ấy vì tưởng như thấy lại bằng hữu, thấy lại chính mình, ‘thấy thời đại mình thở’…” Chẳng những tôi không thấy đó là lời nói quá mà, nó là một lời nói…thiếu!!!

Tôi tự thấy mình thật thiếu sót, khi chỉ tìm đến vào cõi nhạc Trần Dạ Từ / Lê Hà Vĩnh, cách đây vài năm… Trong khi 15 năm trước, ký giả John Gittelsohn, trong một bài viết công phu dành cho nhật báo The Orange County Register, số đề ngày 23 tháng 12 năm 2001, đã ghi nhận:

“…Sau khi Sài Gòn sụp đổ năm 1975, cả hai vợ chồng nhà văn nhà thơ (Nhã Ca – Trần Dạ Từ) bị cộng sản bắt đi tù. Nhà cửa bị tịch thu. Đàn con bẩy đứa, lớn nhất 13, nhỏ nhất chỉ 2 tuổi, bị đẩy ra lề đường. Hơn một năm sau bà mẹ mới ra khỏi nhà tù nhưng ông bố còn tiếp tục đi đầy 12 năm. Bằng cách nào gia đình này nguyên vẹn?”

Để trả lời câu hỏi này, cuối cùng, ký giả John Gittelsoh, đã có được giải đáp thỏa đáng:

“…Mọi người trong nhà này đều biết âm nhạc. Những bài hát gắn bó họ, dù trong cảnh cùng khốn, chia lìa. Thời cuối 1970', Sàigòn bị dìm khuất sau bức màn tre. Cũng chính nhờ tiếng đàn, tiếng hát mà các nhà ngoại giao Thụy Điển, những người phương tây đầu tiên được phép tiếp cận với phố xá Sàigòn, tìm ra gia đình này. Từ đó, hồ sơ các nhà văn Việt Nam đi tù được chuyển tới tổ chức Writer in Prison của Văn Bút Quốc Tế, đưa tới sự lên tiếng từ khắp thế giới…”

Ở một đoạn khác, ký giả này viết: “…Tôi nhớ Trần Dạ Từ có viết đâu đó, rằng ông không phải nhạc sĩ mà chỉ là một song writer, người viết bài hát. Vậy những bài hát trong 12 năm tù thì sao? Tôi thắc mắc chữ viết. Viết bằng cách nào, giấy bút nào, lúc nào?

“Nhà thơ trả lời: Viết bằng cách thở. Đâu cần phải giấy bút. Bạn biết, khi thở kiểu huýt gió, ta có một điệu sáo. Chụm môi, tiếng vang ra lớn. Huýt gió mà môi miệng bình thường, tiếng không vang ra mà dội vô. Có thể tự mình thấy tiết điệu trong tai hoặc trong đầu mà người ngoài không biết. Vậy là có thể viết bất cứ lúc nào, dù đang trong nhà cùm hay cầm cuốc khổ sai. Hơi thở chính là bút và bộ nhớ là giấy. Đây là thứ bút giấy không thể bị tước bỏ, cấm đoán…”

.

Tôi nghĩ, nếu có dịp gặp ký giả John Gittelsohn, câu đầu tiên tôi sẽ nói là, cám ơn ông. Cám ơn bài viết về một thi sĩ / nhạc sĩ Việt Nam của chúng tôi. Bài viết mang lại cho chúng tôi một số dữ kiện chúng tôi không biết… Sau đấy, tôi sẽ nói với ông, tương lai, nếu có một bài viết thứ hai về gia đình âm nhạc “trong cùng khốn, chia lìa” kia, thì xin ông ghi thêm cảm nhận của một người Việt Nam (là tôi) sau khi được thưởng thức những ca khúc Trần Dạ Từ, rằng, người thi sĩ / nhạc sĩ mà ông đề cập, đã làm được “một cuộc cách mạng xanh” cho âm nhạc Việt hôm nay, với những cái đầu tiên ông ta đem được vào âm nhạc. Chưa kể, dù phải trải qua tới 12 năm tù đầy nhưng, thơ cũng như ca khúc của ông ấy vẫn ngời ngợi niềm tin, yêu đồng loại; vẫn bát ngát nhân bản, tình người …Ba yếu tố giúp cho nhân quần tiếp tục tồn tại, đi tới - - Dù trải qua cơ man nào tai ương, chia lìa, bất hạnh. Do đấy, tôi thấy phải cảm ơn ông ta (như đã cảm ơn ông vậy.)

Du Tử Lê

(May 2015)


Gửi ý kiến của bạn
Tên của bạn
Email của bạn
Du Tử Lê Thơ Toàn Tập/ Trọn bộ 4 tập, trên 2000 trang
Cơ sở HT Productions cùng với công ty Amazon đã ấn hành Tuyển tập tùy bút “Chỉ nhớ người thôi, đủ hết đời” của nhà thơ Du Tử Lê.
Trường hợp muốn có chữ ký tác giả để lưu niệm, ở Việt Nam, xin liên lạc với Cô Sóc, tel.: 090-360-4722. Ngoài Việt Nam, xin liên lạc với Ms. Phan Hạnh Tuyền, Email:phanhanhtuyen@gmail.com
Ở lần tái bản này, ngoài phần hiệu đính, cơ sở HT Productions còn có phần hình ảnh trên dưới 50 tác giả được đề cập trong sách.
TÁC GIẢ
(Xem: 16817)
Ông là một nhà văn nổi tiếng của miền Nam.
(Xem: 12052)
Từ hồi nào giờ, giới sinh hoạt văn học, nghệ thuật thường tập trung tại thủ đô hay những thành phố lớn. Chọn lựa mặc nhiên này, cũng được ghi nhận tại Saigòn, thời điểm từ 1954 tới 1975.
(Xem: 18833)
Với cá nhân tôi, tác giả tập truyện “Thần Tháp Rùa, nhà văn Vũ Khắc Khoan là một trong những nhà văn lớn của 20 năm văn học miền Nam;
(Xem: 9027)
Để khuây khỏa nỗi buồn của cảnh đời tỵ nạn, nhạc sĩ Đan Thọ đã học cách hòa âm nhạc bằng máy computer.
(Xem: 8126)
Mới đây, có người hỏi tôi, nếu không có “mắt xanh” Mai Thảo, liệu hôm nay chúng ta có Dương Nghiễm Mậu?
(Xem: 453)
Nói một cách dễ hiểu hơn, thơ ông phù hợp với kích cỡ tôi, kích cỡ tâm hồn tôi, phù hợp với khả năng lãnh nhận, thu vào của tôi, và trong con mắt thẩm mỹ tôi,
(Xem: 821)
Chúng tôi quen anh vào cuối năm 1972.
(Xem: 1020)
Anh chưa đến hay anh không đến?!
(Xem: 22340)
Giờ đây tất cả mọi danh xưng: Nhà văn. Thi sĩ. Đại thi hào. Thi bá…với con, với mẹ, với gia đình nhỏ của mình đều vô nghĩa. 3 chữ DU-TỬ-LÊ chả có mảy may giá trị, nếu nó không đứng sau cụm từ “Người đã thoát bệnh ung thư”.
(Xem: 13901)
Nấu cơm là công việc duy nhất trong ngày có liên quan đến cộng đồng gia đình, mà, gần đây Bố đã được miễn, vì cả nhà cứ bị ăn cơm sống hoài.
(Xem: 19088)
Tình Sầu Du Tử Lê - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Phạm Duy - Tiếng hát: Thái Thanh
(Xem: 7781)
Nhưng, khi em về nhà ngày hôm nay, thì bố của em, đã không còn.
(Xem: 8697)
Thơ Du Tử Lê, nhạc: Trần Duy Đức
(Xem: 8394)
Thời gian vừa qua, nhà thơ Du Tử Lê có nhận trả lời phỏng vấn hai đài truyền hình ở miền nam Cali là SET/TV và V-Star-TV.
(Xem: 10940)
Triển lãm tranh của Du Tử Lê, được tổ chức tại tư gia của ông bà Nhạc Sĩ Đăng Khánh-Phương Hoa
(Xem: 30590)
Tôi gọi thơ Du Tử Lê là thơ áo vàng, thơ vô địch, thơ về đầu.
(Xem: 20745)
12-18-2009 Nhà thơ Du Tử Lê phỏng vấn nhạc sĩ Thân Trọng Uyên Phươn
(Xem: 25369)
Khi gối đầu lên ngực em - Thơ Du Tử Lê - Nhac: Tịnh Hiếu, Khoa Nguyễn - Tiếng hát: Đồng Thảo
(Xem: 22814)
Người về như bụi - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Hoàng Quốc Bảo - Tiếng hát: Kim Tước
(Xem: 21616)
Hỏi chúa đi rồi em sẽ hay - Thơ: Du Tử Lê - Nhạc: Hoàng Thanh Tâm - Tiếng hát: Tuấn Anh
(Xem: 19674)
Khái Quát Văn Học Ba Miền - Du Tử Lê, Nguyễn Mạnh Trinh, Thái Tú Hạp
(Xem: 17966)
2013-03-30 Triển lãm tranh Du Tử Lê - Falls Church - Virginia
(Xem: 19150)
Nhạc sĩ Đăng Khánh cư ngụ tại Houston Texas, ngoài là một nhạc sĩ ông còn là một nha sĩ
(Xem: 16826)
Triển Lãm Tranh Du Tử Lê ở Hoa Thịnh Đốn
(Xem: 16016)
Triển lãm Tranh và đêm nhạc "Giữ Đời Cho Nhau" Du Tử Lê đã gặt hái sự thành công tại Seattl
(Xem: 24372)
Nhà báo Lê Văn là cựu Giám Đốc đài VOA phần Việt Ngữ
(Xem: 31811)
ngọn cây có những trời giông bão. ta có nghìn năm đợi một người
(Xem: 34843)
Cung Trầm Tưởng sinh ngày 28/2/1932 tại Hà Nội. Năm 15 tuổi ông bắt đầu làm thơ,