Như Quỳnh, tố giác tệ trạng xã hội, không khoan nhượng (Kỳ 02)

(Tiếp theo kỳ trước)

Như đã nói, “Thơ Quỳnh” có ba phần. Mở đầu mỗi phần đã “dẫn nhập” ngắn của tác giả, trước khi bước vào nội dung. Phần hai, của thơ phẩm “Thơ Quỳnh”, tựa đề “Nỗi buồn nhiệt đới”, Như Quỳnh de Prelle viết:

“Tôi sinh ra, lớn lên ở Đất Mẹ, 30 năm. Những ký ức về tuổi thơ, về quê ngoại, về những trang sách. Sự hiện diện của gia đình. Sự cập nhật của các sự kiện bằng tin tức, mạng xã hội. Khi tôi đã ý thức trở thành một công dân, một con người xã hội, một con người khác ngoài cái tôi và riêng tư, tôi mạnh mẽ và tự tin, tôi độc lập và lặng lẽ. Suốt 30 năm ấy và sau đó, khi tôi đi học, khi tôi làm việc, khi tôi dịch chuyển từ nơi này nơi kia, vượt qua đại dương, trên những chuyến bay, chuyến tàu xa lạ, đến những vùng đất mới, tôi choàng tỉnh đón nhận một buổi sáng đầy hương hoa giữa rừng, tôi nhận ra, tôi còn thiếu bao điều mới lạ khác mà gần gũi hơn với chính tôi, với ký ức của tôi. Và tôi tiếp tục viết. Nhiệt đới buồn. Để tìm tiếng nói tự do, tình yêu trắc ẩn, để tìm quyền sống trong những rung cảm ly ti của những xung động, cảm xúc. Dòng chảy đó liên tiếp liên tiếp, và sẽ không ngưng lại, dù tôi ở đâu, trở thành ai khác”.

Tuy chưa một lần trực tiếp tiếp xúc với Như Quỳnh, nhưng tôi tin, “quyền sống trong những rung cảm” vi tế và, dòng chảy đó sẽ “không bao giờ ngưng lại” dù ở hoàn cảnh hay với “lý lịch nhân thân” nào, thì, chúng cũng vẫn sẽ mãi mãi sinh động trong thơ Quỳnh.

Ở phần 2, “Nhiệt đới buồn”, trước khi người đọc gặp được những thao thức, băn khoăn, trăn trở của tác giả về một đất nước, ở xa, Như Quỳnh đã tự nói về mình, về “cái tôi” chân thật, “như một kẻ tự kỷ của thời đại”:

“… Cái Tôi thuộc về thế giới

nơi nào đó được sinh ra

lớn lên

trưởng thành

và rời bỏ

nhưng chả có nơi nào thuộc về cái Tôi

nó chỉ là một bản thể

1 cá nhân

được tự do trên cánh đồng của người An Nam

bằng ngôn ngữ tiếng Việt

tiếng mẹ sinh ra

cái Tôi được tự do tung tẩy

sống trên những hạt mầm…”

(Trích “Câu chuyện về cái tôi”)

Và, không chút ngập ngừng, không chút khoan nhượng, ở bài thơ thứ hai của “Nhiệt đới buồn”, Như Quỳnh đã chỉ đích danh một số nhân vật thuộc loại “quyền uy xã hội” chỉ là những anh…hề. Cũng trong bài thơ này, lần đầu tiên, người ta thấy những “anh hề” chính trị được cho “đồng sàng” với nhà văn mà tác giả gọi là “anh hề chữ nghĩa”:

“… trong giấc ngủ tôi nhìn thấy một anh hề

anh hề nói về những thân phận con người

ở mọi nơi anh ta đến và đi

những mặc cảm

tự ti

“anh hề cũng tự biết mình hèn nhát

quay sang nói về đám đông

mộng mị

(…)

chàng nói cho tôi về một anh hề khác

y chang

tôi nghi ngờ

thì ra anh hề như thế rất nhiều trong máu từng người

có chữ có mề đai

“nhảy nhót

làm trò

trí thức vừa ngủ vừa mê

làm trò chơi hoà hợp

giả dối lấp liếm

“anh hề và nhà văn thân nhau

họ muốn có nhiều độc giả

nhiều fan

sự ảnh hưởng

nhà văn thì toàn chụp hình thời trang

thích bàn chuyện thị phi phân biệt

rêu rao chí trá…”

(Trích “anh hề trong giấc ngủ”)

Với tham vọng nói lên được tiếng nói phản ảnh thế hệ của mình, Như Quỳnh đã ghi lại những biến chuyển tâm lý, từ giai đoạn vô thức, ý thức rồi từ tro bụi tới lòng biết ơn:

“tôi nói với bạn về đám cháy của tinh thần

của thế hệ tôi

những lý tưởng mù loà sáng chói

đam mê chạy theo

mải miết cả tuổi thơ mình

cho đến lúc trưởng thành

ra ngoài thế giới

nhận ra

đám cháy trong mình lạnh ngắt

có khi lụi tàn

thành tro bụi

(…)

“tôi biết ơn loài người

nhân loại

biết ơn đám cháy tinh thần

thế hệ tôi

tuổi thơ tôi…”

(Trích “Đám cháy tinh thần của tôi”)

Từ sự biết ơn đó, Như Quỳnh nhìn nói về đất nước với tất cả nồng nàn, chân chất của một đứa con xa quê hương:

“... Tôi nhớ sự giản dị của những món ăn, những ngôi làng, những cái chợ

Tôi sống ở đó

30 năm

tôi khóc, tôi cười, có lúc tôi đau

dường như tôi lạc lõng ở nơi đất Mẹ

Tôi sống ở đó

30 năm

tôi học, tôi làm, tôi trưởng thành như một công dân thế giới

(…)

Và tôi lớn lên ở đó cùng với 80 triệu người

Buồn tột cùng

Chia sẻ tột cùng để tìm hạnh phúc

Và tôi yêu những gì thuộc về nguồn cội của tôi, đất Việt.” 

(Trích “Đất nước 1”)

Là thế hệ sinh ra khi đất nước đã chấm dứt chiến tranh. Nhưng sự chấm dứt một cuộc chiến, thông qua cái nhìn, cảm nhận của Như Quỳnh, không có nghĩa là tai ương, đau khổ, bất hạnh, tang chế… đã không còn chỗ để tung hoành, tấn công những con người bần hàn, khốn khổ. Mà trái lại:

“Tôi lớn lên không biết khói đạn bom rơi

Như ba tôi và những người đã nằm xuống

Tôi chỉ nhìn thấy nước mắt rơi

Của nhiều bà mẹ

Của những em thơ đói nghèo

Của những căn nhà dột nát

Của những căn bệnh từ chiến tranh

“Trích “Dữ dội”)

(Còn tiếp một kỳ)