Cung Trầm Tưởng

Ngôn Ngữ Và Không Gian Thơ Du Tử Lê

(Bài nói chuyện tại Brian Coyle Center, Saint Paul, Minnesota, 18- 5- 96.)

Tôi bước ra từ thơ, để đứng đây, nói về tác phẩm Sông Núi Người Thơm Nỗi Nhớ Nhà của Du Tử Lê. Một công trình đáng kể của người thi sĩ này về hai phương diện: Ngôn ngữ thơ và, không gian thơ.

Nói đến thơ là nói đến ngôn ngữ. Vì ngôn ngữ thơ, tương tự như thương người như thể thương thân. Đối với người làm thơ thì ngôn ngữ chính là máu huyết, là nước mắt, là cốt tủy, là phong cách của một thi sĩ. Dù trong tập thơ này, tác giả đề cập tới một tình yêu da diết, hay bất hạnh thì đằng sau tình yêu đó, vẫn phải máu huyết của người thi sĩ.

Nói về ngôn ngữ thơ của Du Tử Lê phải công nhận rằng Du Tử Lê đã tạo được phong cách riêng cho thơ của ông. Du Tử Lê đã tận dụng các dấu, gồm luôn cả dấu gạch chéo / slash, để xô đẩy câu thơ đầu tiên, dàn trải theo mạch thơ, về một phía, để xác định tính chủ thể, khởi nguồn của bài thơ. Nhưng ở những câu thơ kế tiếp, Du Tử Lê lại xô, dạt chúng về một phía khác, để làm bật lên những ý niệm khác. Chữ thứ hai xô đẩy chữ thứ nhất về nơi chốn cuối. Nó nằm yên ở đó. Nó không chết. Và với câu thơ kế tiếp hay tới khi cuối bài thơ, chữ tưởng như bị chôn vùi, bị chết lại trở về, hòa nhập hay hoán vị với chữ đầu tiên...

Theo tôi, Du Tử Lê đã thành công với cả hai phần: phần mở vào bài thơ và phần khép bài thơ lại.

Chính vì thế mà khi ta đọc thơ Du Tử Lê, ta cảm thấy có một cái gì rất đặc biệt. Ta vẫn thấy thơ của ông, khác với thơ của những người khác. Nó khiến ta phải băn khoăn, phải thắc mắc. Phải quay trở lại phần khởi nguồn của bài thơ. Tác giả nói về một sự vật, nhưng đồng thời cũng là tiếng nói của chính sự vật đó.

Tôi gọi đó là đặc tính phủ định trong ngôn ngữ thơ Du Tử Lê. Bởi vì, ông có một khả năng xử dụng ngôn ngữ thơ tài tình. Một ngôn ngữ thơ tuyệt vời. Bây giờ, trong vô vàn ngôn ngữ thơ của nhân loại, chúng ta có ngôn ngữ thơ mang tên Du Tử Lê.

Về không gian trong thơ Du Tử Lê, ông dùng dấu gạch chéo / Slash để tạo một không gian cho người đọc tùy nghi sắp xếp, sáng tạo, viết lại, như một tác giả thứ hai. Tuy nhiên, cần nhớ rằng người đọc chỉ toàn quyền trong cái khoảng không gian thơ, quy luật thơ, cõi thơ mà ông đã quy định sẵn mà thôi.

Để dẫn chứng, tôi xin đọc nguyên văn bài thơ mà tôi cho là quan trọng nhất trong thi tập này. Đó là bài: Tình Yêu / Trang Ruột Và,/ Bìa Sách/. Tôi sẽ đọc theo thể điệu Rap, vì thấy nó thích hợp. 

 tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
 giữa hai gạch chéo / slash
 trong một câu thơ
 thí dụ:...../...../...../...../
 mời những người đọc tôi
 hôm nay, ngày mai tham, dự
 không phân biệt mầu da
 chúng ta: đồng tác giả
 bài thơ xuất hiện lần đầu
 mượn trái tim anh em, bà con để, thở 

 thi, ca tự thân là những đôi nhiễm sắc thể
 như con người
 vẫn một: trong / hình dung / tốt lành
 thượng đế. 

 tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
 giữa hai gạch chéo / slash
 trong nhiều câu thơ
 thí dụ:...../...../...../...../
 mời những người đọc tôi
 hôm nay, ngày mai tham, dự
 không phân, biệt tuổi tác, giống tính
 chúng ta: đồng tác giả
 bài thơ xuất hiện lần đầu
 mượn trái tim anh em, bà con để, thở 

 thi, ca tự thân
 là vũ trụ tinh khôi
 tất cả mọi người đều có quyền
 tùy tiện đặt, để núi, sông / cỏ, cây / thiên nhiên / thánh thần / ma quỷ 
 tùy tiện chọn việc làm / chỗ ở / người tình / cầu tiêu /chim muông / dã thú 
 rừng quá quắt giầm, ngâm biển muối
 sớm mai tro /ngấu /giọt nhớ nhà 

 tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
 giữa hai gạch chéo / slash
 thí dụ:...../...../...../...../
 trong bài thơ
 mời những người đọc tôi
 hôm nay, ngày mai tham, dự
 không phân, biệt cội nguồn, xuất xứ
 chúng ta: đồng tác giả
 bài thơ xuất hiện lần đầu
 mượn trái tim anh em, bà con để, thở 

 thi, ca tự thân là giải ngân hà
 mỗi chúng ta
 một black hole
 hố chôn, dấu thẳm sâu, kín đáo nhất
 mọi mơ ươc, khát vọng tiền bạc / địa vị / tình yêu / quyền lực
 thậm chí ẩn ức sinh lý / loạn luân / bệnh hoạn... không ai có quyền ngăn, cấm quý vị
 điền tên tôi; và, những lời nguyền rủa thô, bạo
 vào khoảng trống (vừa đủ)
 thí dụ: đ.m. du tử lê và (vẫn thí dụ) nên xót thương y / bởi ai cũng cần có cho mình một bà mẹ 

 chiếc nhau tôi chôn, xa
 buồn hủi, cùi cận gần quá đỗi 

 tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
 giữa hai gạch chéo / slash
 trên vách xương, thơ thịt bài thơ
 thí dụ:...../...../...../...../
 mời những người đọc tôi
 hôm nay, ngày mai tham, dự
 không phân, biệt nghề, nghiệp
 chúng ta: đồng tác giả
 bài thơ xuất hiện lần đầu
 mượn trái tim anh em, bà con để, thở 

 thi, ca tự thân
 vốn tật nguyền
 (mỗi bài thơ một mệnh hệ riêng
 lăn xuôi triền lở, hẫng)
 kẻ dư thịt da
 thiếu tấm lòng để hiểu 

 sống hay chết cũng chỉ là cách nói
 điều đáng buồn: - ngươi biết hổ ngươi? 

 tôi sẽ để rất nhiều khoảng trống
 giữa hai gạch chéo / slash
 tâm thất trái bài thơ
 thí dụ:...../...../...../...../
 mời những người đọc tôi
 hôm nay, ngày mai tham, dự
 không phân, biệt lý lịch
 chúng ta: đồng tác giả
 bài thơ xuất hiện lần đầu
 mượn trái tim anh em, bà con để, thở 

 thi, ca tự thân
 dị ứng mọi khoanh vùng
 chỉ có thơ
 hoặc không phải thơ
 thi sĩ
 hoặc lũ hề
 (và đám ruồi bu
 nhặng xị phèng la, chiêng, trống)
 hãy lánh xa bọn gọt đầu, nhổ răng văn học 

 tôi sẽ để khoảng trống duy nhất
 giữa hai gạch chéo / slash
 /...../
 cho tình yêu ta
 (câu thơ không cần viết ra)
 chẳng thể có một câu thơ nào
 máu huyết / lớn lao / hơn
 câu thơ viết ngoài bìa cuốn sách
 /quê hương/
 ấp, ủ ta: trang ruột. 

 Du Tử Lê

 (Jan., 1995)

Du Tử Lê từng tuyên bố ông e sẽ thất bại trong những thí nghiệm của ông. Nên, nhân đây, tôi xin phép được nhắn riêng với Du Tử Lê rằng, hãy cứ tiếp tục, hãy cứ an nhiên, cứ tự tại với những thí nghiệm của mình.

CUNG TRẦM TƯỞNG