Theo thiển ý của chúng tôi thì thơ của thi sĩ Du Tử Lê đã nói đến cái chí nhưng biểu cảm ở cái tình. Tình và chí là cái tinh hoa của trời đất, và là cái tình điệu riêng của mọi người. Người xưa bảo:
“Tân kỳ biệt chí,” “mới mẻ độc đáo,” chủ trương không muốn theo khuôn sáo cũ, phá vỡ chủ nghĩa công thức, tuy nhiên nghệ thuật vẫn nằm trong văn tự.
Nói đến thi sĩ Du Tử Lê lúc này là người ta nhắc đến sự cách tân trong thơ ông. Ông đã và đang thực hiện một biểu tượng mới trong thơ. Ông cách tân hình thức thơ để gởi tâm tình của một người thời đại, thời đại cuối thế kỷ thứ 20 và đầu thế kỷ thứ 21.
Sự cách tân của thi sĩ Du Tử Lê làm chúng tôi nhớ lại lời bàn về thơ của Tiết Bảo Thoa trong tác phẩm bất hủ Hồng Lâu Mộng của nhà văn Trung Hoa Tào Tuyết Cần:
“Tác thi bất luận hà đề, chỉ yếu thiện phiên cổ nhân chi ý. Nhược yếu tùy nhân cước tông tẩu khứ, túng sự tự cú tinh công, dĩ lạc đệ nhị ý cứu cánh toán bất đắc hảo thi,” (bất luận làm thơ về đề mục gì, chỉ cần giỏi làm khác hẳn cái ý của cổ nhân mà thôi. Còn nếu như chỉ biết bước theo vết chân của người xưa thì dù câu văn tinh luyện đến mấy đi nữa, cũng chỉ đứng vào hạng thứ hai, quyết không thể gọi là thơ xuất sắc được.)
Tiếng thơ Du Tử Lê là tiếng lòng của dân tộc Việt. Tiếng lòng của thi sĩ hòa nhịp với hàng triệu con tim yêu quê hương:
Đừng ngó lui / đừng tìm hiểu / nghe con
đời sống ông, bà, chú bác, cô, dì, anh, chị, em của con
những ngày đầu tỵ nạn
(cách gì cũng đã trên hai mươi năm)
biết bao người đã biến mất
và thịt, xương họ
không được quan tâm ngang bằng cát, bụi
bố không muốn con mất tinh thần
con sẽ đặt lại vấn đề:
- tại sao / vì đâu / cuộc di tản đó/ ?
“bố chỉ cần con nhớ
lúc quá khổ, đau
đừng quên
dù sao
con cũng còn có được một nơi để trở về
đó là Việt
niềm hãnh diện ngậm ngùi duy nhất
bố để lại cho con
mà, không sợ ai tranh, cướp mất.”
(Thư dặn dò con chưa có mặt.)
Lần đầu tiên bắt gặp thơ cách tân của thi sĩ Du Tử Lê, như người ở trong bóng tối mới vừa tiếp nhận ánh sáng của mặt trời, làm chúng tôi rất bỡ ngỡ. Tâm hồn của chúng tôi lúc ấy chưa thể đón nhận sự cách tân qúa mới mẻ trong thơ Du Tử Lê. Có lẽ, chúng tôi đã bị tiêm nhiễm lâu ngày với thơ Luật của người xưa. Nhưng mà quên, thơ Cách Tân của thi sĩ Du Tử Lê cũng là Luật vậy! Luật do thi sĩ đặt ra.
Vấn đề luật này hay luật nọ là sự chấp nhận riêng của từng người và từng thời đại. Nhưng nếu thơ Hay thì dù bất cứ hình thức nào chăng nữa, thơ vẫn tồn tại với thời gian.
Trong Nam Tề Thư, Văn Học Truyền Luận, Tiêu Tử Hiển đã viết: “Nhược vô tân biến, bất năng đại hùng,” (nếu không biến đổi mới thì không có thể làm anh hùng của thời đại.) Và trong tác phẩm lý luận văn học thời Nam Tề ở Trung Hoa là tác phẩm Tâm Điêu Long của Lưu Hiệp, ông đã phát kiến như sau: “Văn luật vận chu, nhật tân kỳ nghiệp. Biến tắc khả cửu, thông tắc bất phạp,” (về việc viết văn tuy hoàn toàn mình vận động nhưng sự nghiệp văn học mỗi ngày một cách tân mới gĩư lâu dài được và có thông đạt mới khỏi bị khô cạn.) Thật sự mà nói thì văn chương hay bất cứ việc gì trên đời này nếu như không có kẻ tiên phong đổi mới ắt văn chương, văn học nghệ thuật khó đạt đến một lĩnh vực cao thâm. Dĩ nhiên sự Cách Tân phải đạt đến nghệ thuật. Nhưng xin nhớ cho rằng nghệ thuật có hàng vạn chiều, khó cho chúng ta xác định giá trị của thơ văn trong một thời gian ngắn được! Tâm trạng đó chúng ta đã bắt gặp ở thi hào Nguyễn Du bài Độc Tiểu Thanh Ký:
“...........................
Cổ kim hận sự thiên nan vấn.
phong vận kỳ oan ngã tự cư.
bất tri tam bách dư niên hậu
thiên hạ hà nhân khấp tố Như.” (*)
Nói tóm lại, theo thiển ý của chúng tôi, góc nhìn mỗi người có sự khác biệt nhưng tính ướt của nước thì dù cho đun sôi lên trăm độ hay nước đã biến thành băng đá đi nữa, tính ướt của nước vẫn còn, hình thức tuy khác nhưng chất thơ vẫn tồn tại, dĩ nhiên, thi nhân ấy phải đầy bản lĩnh hay thiên tài... Nhiều người thắc mắc không hiểu Đạo sinh ra từ đâu, nhưng ở một thi nhân hữu hạng, đó là Thi Tâm!
LAM NGUYÊN
(Tuần báo Phương Đông ngày 22-8-97)
(*) Sự oan ức từ xưa đến nay khó mà hỏi ông trời được, cái phong vận nầy tự mình ở trong đó. Không hiểu ba trăm năm sau có còn ai khóc - hay thông cảm - cho Tố Như không?
%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D985034945.-%3B)