Biệt Ly, Một Ma Lực Trong Sáng Tác Của Cố Nhạc Sĩ Anh Việt (Kỳ 2)

(Tiếp theo kỳ trước.)

Trong bài viết như một thứ kỷ niệm được kể lại một cách chân thành, ý nghĩa của mình, nhạc sĩ Thanh Trang viết:

“Nhạc sĩ Anh Việt vừa mới qua đời ở Bắc Cali. Biết được cái tin buồn ấy thì tôi đã không tránh được nỗi ngậm ngùi không nhỏ! Có những con người trong cõi nhân gian này họ như thể đánh dấu cho một thời. Họ ra đi vĩnh viễn thì như thể một mảng đời của mình có liên quan gần xa gì đấy đến những con người ấy cũng vĩnh viễn mất đi theo. Tôi không hề có cái may mắn trực tiếp quen biết gì với nhạc sĩ Anh Việt, thế nhưng tôi lại rất quen thuộc với những bài hát của ông.
 
“Đối với những người nghệ sĩ có thực tài, được người đời biết đến, thì hình như điều ấy - được người đời biết đến tác phẩm của mình - có lẽ mới là điều thực quan trọng. Và nếu như từ thuở còn nhỏ cho đến tận bây giờ tôi vẫn còn yêu thích một số những bài hát của Anh Việt mà tôi quen biết từ xưa thì đối với riêng tôi như thế cũng đã là đủ!
(…) 
“Thuở mới tám chín tuổi đầu thì ở Sài Gòn hàng ngày tôi vẫn nghe những bài hát của Anh Việt như ‘Lỡ chuyến đò’, ‘Một chuyến đi’, ‘Thơ ngây’ trên Đài Phát Thanh Pháp Á. Xưa giờ tôi vẫn nghĩ rằng không có những bài hát của lớp nhạc sĩ tiền bối khi xưa như Văn Cao, Phạm Duy, Hoàng Giác, Đoàn Chuẩn, Ngọc Bích, Nguyễn Văn Khánh, Anh Việt, Lâm Tuyền, Việt Lang,... thì tôi đã chẳng bao giờ có đuợc lòng yêu thích âm nhạc như tôi vẫn hằng yêu thích.
“Một bài hát có thời gian tính, khung cảnh cùng mội trường sống trong tâm thức của người nghe. Sài Gòn thời tôi còn nhỏ tương đối ‘đất rộng người thưa’ gấp bội so với mãi về sau này. Hay ít ra nó cũng còn tương đối ‘vắng vẻ’ so với cái thời bắt đầu từ năm 54, với cuộc Di Cư từ Bắc vào Nam. Con đường Đại Lộ ‘Charner’, sau trở thành ‘Nguyễn Huệ’, cứ chiều đến, khoảng bốn năm giờ đã đủ hoang vắng để đám con nít tụi tôi kéo nhau ra giữa lộ mà thả diều. Con đường đó dẫn thẳng ra bến sông Sài Gòn. Những buổi chiều lang thang ra đấy, nhìn những con đò chở khách qua sông, phía bên kia bờ ‘Thủ Thiêm’, rồi nhìn ánh nắng chiều đọng trên triền núi xa xa về hướng ‘Vũng Tàu’ – ‘Cap Saint Jacques’- thì không thể nào không liên tưởng đến bài hát ‘Lỡ chuyến đò’ của Anh Việt mà hàng đêm tôi vẫn nghe trên Đài Pháp Á. Ai thuở nhỏ không có sự ‘gắn bó thiết thân’ gì với những bài hát thì tôi không biết. Tôi chỉ biết rằng đối với tôi thì nó là như thế…” (4)
 
Như nhạc sĩ Thanh Trang, tôi được nghe “Một chuyến đi” của cố nhạc sĩ Anh Việt khi còn rất nhỏ, từ thời Hà Nội tới di cư vào Nam. Tôi nhớ, đó là những ngày tháng đầu tiên khi gia đình chúng tôi đến Đà Nẵng. Rồi Hội An. Xong lại ngược về Đà Nẵng…

Những buổi chiều tựa cửa từ ngôi nhà ở tạm, trên đường Bạch Đằng, còn gọi là đường Bờ Sông, nhìn qua bên kia đường là con sông Đà - - Như một tấm gương lớn mênh mông, trong nắng hoàng hôn; với một phần chiếc tầu hay chiến thuyền bị đánh đắm, ngửa đuôi tầu trên mặt nước… Hay những ngày nước sông Thu Bồn dâng cao, từ mặt sau của ngôi nhà ở đường Phan Bội Châu, Hội An, thì:

“Ngoài ngàn dặm, đoàn người ra đi / Trong sương lạnh lòng trai bền chí / Ra biên cương xa xăm ngàn phương / Và còn vọng tiếng hát trong sương / Người theo ngàn gió / Biệt ly buồn nhớ / Chờ đợi bao năm / Sống với âm thầm / Chốn ấy xa xăm người đi / Chiếc bóng bên song chờ chi…” (Anh Việt, “Một chuyến đi.”) (5) 

Dù không hiểu hết ý nghĩa của từng ca từ, nhưng những câu như “Biệt ly buồn nhớ” và “chiếc bóng bên song chờ chi” thì, dù không hề được quen biết tác giả, tôi vẫn lạnh người với cảm tưởng ông hiểu thấu tâm tư, hoàn cảnh của… tôi. Hơn thế, như thể ông còn muốn hỏi riêng…tôi: “Chiếc bóng bên song chờ chi” (?)

Và dĩ nhiên, cách gì thì khi ấy, nếu được hỏi, tôi cũng sẽ không biết trả lời sao…!

Cũng vậy, khi ấy, dù tôi không hiểu hết ý nghĩa những ca từ trong ca khúc “Lỡ chuyến dò” của Anh Việt; nhưng ca khúc của ông đã có một tác động mạnh mẽ trong tâm hồn non nớt của tôi.

Chẳng những thế, giai điệu và, rất nhiều ca từ đã mặc nhiên ở lại trong tôi. Như sự ở lại tự nhiên của những bài hát, mẹ tôi đã ru tôi ngay cả những lúc tôi không ngủ, mà thức,…ngồi trong lòng bà:

“Chiều vàng lại đem nhớ tiếc thương / Đây người sang với con đò xưa / 
Và chiều chiều thôn nữ vấn vương / Duyên tình xưa êm thắm còn đâu / Người nghệ sĩ lăn lóc gió sương / Tơ đàn say đắm quên sầu thương /
Dành tình này cho kẻ khổ đau / Quên tình xưa thôn nữ chờ mong // Người của bốn phương / Người đã ra đi có nhớ bao giờ / Dù duyên thề ước đắm với giấc mơ / Đường tơ vấn vương / Đem gieo thắm tươi vào đời đau thương / Và cố quên đi tình người bơ vơ…” (6)

Tôi không biết hấp lực hay ma lực của sáng tác đã khiến không cần một chút cố gắng, tôi vẫn có thể…ậm ừ…hát lại “Lỡ chuyến đò.” Cứ như thể ngay từ ngày đó, tôi đã thật sự bị…lỡ chuyến đò vậy.

Sau này, tôi được biết “Lỡ chuyến đò” của Anh Việt đã sớm có cho nó một dị bản. Lời hai.

Thường thì chúng ta không biết ai là tác giả lời hai! Nhưng riêng với ca khúc “Lỡ chuyến đò,” nhiều người biết tác giả là nghệ sĩ Trần Văn Trạch. Vì sau khi cho nó lời thứ hai, người nghệ sĩ “quái kiệt” này, đã đem nó vào chương trình diễn của ông:

“Đò một chiều đưa lỡ khách đi / Nhưng lòng vương chút hương biệt-ly
Và chiều chiều thôn-nữ nhớ mong / Trên đò xưa nghe gió ngàn thông / Người nghệ-sĩ vui nắn phím tơ / Gieo nguồn vui khắp trên trần-gian
Vì ngoài đời ôi lắm khổ đau / Duyên tình xưa ai nhớ chờ mong / Tìm người bốn phương / Nàng nhớ năm xưa khách ấy sang đò / Tình duyên đằm-thắm nay khóc với thương / Đường tơ dở-dang / Mơ theo bóng ai đường đời lang-thang / Vì nước quên đi lời thề năm xưa…” (7)

Điều đáng nói, lời hai của nghệ sĩ Trần Văn Trạch không hề mang tính khôi hài. Ngược lại, lời hai của họ Trần rất ý nghĩa. Chân thành với xu hướng nghiêng nặng tình đất nước!

Tôi nghĩ đó là một trong những ca khúc có lời hai sớm nhất của nền tân nhạc Việt. 

Nói cách khác, dù là thi ca hay âm nhạc, một khi tác giả cho thấy khả năng nhập một giữa giai điệu và ca từ, như một thứ “thân, tâm đồng nhất thể,” thì đấy là hiện tượng đám đông đã thực chứng tài hoa của nhạc sĩ ấy. 

Du Tử Lê,

(Còn tiếp một kỳ.) 

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Chú thích:

(4) Nguồn đd.

(5) Theo trang mạng Dac Trung.

(6) Nguồn đd.

(7) Nguồn đd.