Viện Cớ

Viện cớ

Theo tác giả Du Tử Lê thì “Viện Cớ,” được viết đầu thập niên 90. Bài thơ này, bình thường đã là một bài thơ không được nhiều người yêu thích - - Vì, thứ nhất, nó không phải là một bài thơ tình. Thứ nhì, nó là một bài thơ được xây dựng trên một xâu chuỗi liên tưởng của liên tưởng – Nó không phải là kỹ thuật liên tưởng trực tiếp. Thí dụ thấy mầu xanh, thay vì nghĩ tới hy vọng - thì trong bài thơ này lạ có rất nhiều những liên tưởng cách bức – Ông ví von đó là kỹ thuật “cách sơn đả ngưu” - - (Một thế võ trong chuyện chưởng của Kim Dung – Ý nói đứng từ bên này trái núi, đánh ra một chưởng, trúng con trâu bên kia núi.

Trở lại với bài thơ, thí dụ tác gia giả viết:

“Tim viện cớ đời cho toàn mặt nạ / nên trái sầu sớm rụng lúc đương xanh.”

Ai cũng biết mặt nạ là mặt giả, người ta đeo lên mặt, để che dấu bộ mặt thật của mình. Trong khi trái tim lại là cơ quan nhanh nhậy nhất, thu nhận những thật, giả trung thực nhất của đời sống, của nhân gian - - Trung thực, nhanh nhậy hay trực tiếp nhất vì nó không phải đi qua sự diễn dịch, hoặc thông dịch của bộ óc.

Câu thơ trên, nếu là văn xuôi hoặc, muốn cho dễ hiểu, thì phải viết như sau:

Trái tim từ chối nhận vào trong nó những giả trá của đời sống hay kẻ khác.

Bởi vì sự giả trá đó, cũng giống như những mặt nạ bày bán tại các cửa bách hóa.

Vì thế mà trái tim giống như trái cây còn xanh, đã phải lìa cành vì thất vọng trước cảnh đời, tình người giả trá.

Nói cách khác từ “trái tim,” nhẩy cóc qua hình ảnh “trái cây đang xanh” là một cú nhẩy vọt, mà nhiều người đọc có thể không thể cảm ngay được.

Cũng như từ “mặt nạ” nhảy cóc qua hình ảnh “rụng” xuống của một trái cây – là một nhẩy cóc khác nữa, trong một câu thơ chỉ có 16 chữ.

Vậy mà, gần 10 năm sau, nhạc sĩ Nguyễn Linh Quang, hiện cư ngụ tại Paris - - Không hề có một quen biết, giao thiệp nào với tác giả bài thơ, đã soạn thành ca khúc.

Nhờ có thêm đôi cánh âm nhạc “ăn ý” một cách tuyệt vời của Nguyễn Linh Quang mà bài thơ được nhiều người đón nhận, và không còn đặt vấn đề “tối nghĩa” của bản gốc nữa.

tim viện cớ đời cho toàn mặt nạ
nên trái sầu chín mọng lúc đương xanh
tình lửa ngọn nghìn sau thôi cháy đỏ
củi, than nay chỉ đợi phút tro tàn.

mắt viện cớ linh hồn quên mở cửa
nắng mưa mưng trên từng dậm gai sưng
rừng thở miết nỗi tàn phai dã thú
cây chia tay cho lá mục lên đường.

tóc viện cớ khoảng trời xanh đã khuất
tựa chiều hôm thiếu mụn khói quê nhà
năm mươi tuổi hốt ngộ rằng mất mát
bỗng làm nên bao sợi bạc quanh đầu.

vai viện cớ gánh đời kia quá nặng
chân đi xa chưa bước khỏi bóng mình
chim soải cánh rớt tiếng về Nam Hải
núi phân thân. từng ngọn. đứng. im lìm.

1992